Życiorys
Urodzona we wsi Podhajce(przedmieście Łucka)na Wołyniu w rodzinie ziemiańskiej(ojciec Wincenty,był zamożnym ziemianinem,matka Józefa z Karskich eks-tancerką baletową z Warszawy).Uczyła się w rodzinnym domu i krótko w zakładzie Sacré Coeur oraz w prywatnym Instytucie Wychowawczo-Naukowym we Lwowie.W 1876 r.wyszła za mąż za porucznika gwardii carskiej,młodego ziemianina ze Żmudzi,Konstantego Śnieżko-Błockiego herbu Leliwa,szybko jednak od męża odeszła,małżeństwo unieważniono w roku 1888.W 1882 r.po zerwaniu z rodziną i mężem,została aktorką,występując w Krakowie,Lwowie,Poznaniu i w galicyjskich zespołach wędrownych.Cechowała ją obsesyjna niechęć,a czasem wprost wrogość w odniesieniu do mężczyzn,w których niemal zawsze widziała tylko sprawców wszelkich nieszczęść mogących spotkać kobiety w ich życiu.Gorąco pragnęła zostać aktorką,co zaprowadziło ją do różnych zespołów wędrownych i okresowych,na poły amatorskich teatrzyków Galicji,Królestwa Polskiego oraz Poznańskiego.Od 1879 roku uprawiała już aktorstwo zawodowo,jednak uważając się za artystycznie niedocenianą i nieustannie skonfliktowana ze środowiskiem teatralnym, w roku 1889 wyjechała do Paryża w celu doskonalenia swoich aktorskich umiejętności i osiągnięcia większego uznania.Przebywała tam 5 lat,do roku 1895,wchodząc w skład słynnego Théâtre Libre A.Antoine’a,a potem modernistycznego Théâtre de l'Œuvre.Sukcesów jednak nie odniosła.Po powrocie do kraju bez powodzenia starała dostać się do warszawskich Teatrów Rządowych,trafiła ponownie do teatrzyków objazdowych i ogródkowych,by wreszcie dobić się angażu w krakowskim teatrze kierowanym przez Tadeusza Pawlikowskiego,gdzie zdobyła pewne powodzenie,stając się jednakże przy okazji ofiarą ostrej krytyki sprawozdawców teatralnych.Jako pisarka zadebiutowała w 1883 roku pod pseudonimem Gabriela Zapolska.Debiutowała opowiadaniem pt.Jeden dzień z życia róży(1881 r.)ogłaszała nowele i powieści w prasie lwowskiej,następnie warszawskiej.Jej utwory:opowiadanie Małaszka(1883 r.)powieści Kaśka Kariatyda(1885-1886),Przedpiekle(1889 r.)stały się przedmiotem polemik,wywołały oburzenie konserwatywnej krytyki ze względu na dominujący w nich naturalizm;w powieściach O czym się nie mówi(1909 r.) i O czym się nawet myśleć nie chce(1914 r.)podjęła problematykę prostytucji i chorób społecznych.Napisała wiele nowel,powieści i sztuk teatralnych,z których najsłynniejszą jest grana do dziś Moralność Pani Dulskiej.Ze względu na swoje porywcze usposobienie i różne niefortunne uwarunkowania życiowe Zapolska stale była z kimś skłócona i poróżniona.Miewała nieustannie zatargi z dyrektorami i reżyserami teatrów,w których występowała lub w których wystawiano jej sztuki.Od 1904 r.zamieszkała na stałe we Lwowie,zorganizowała wraz z drugim mężem,malarzem Stanisławem Janowskim,zespół teatralny,z którym objeżdżała Galicję.W roku 1912 wzięła udział w zorganizowanej w Pradze Wystawie Pracy Kobiety Polskiej;została członkiem komisji artystycznej Teatru Premier,współpracowała z lwowskim Teatrem niezależnym.Po zajęciu Lwowa przez wojska rosyjskie(wrzesień 1914 r.)prowadziła przez pewien czas cukiernię.Mieszkała w willi„Skiz”na Łyczakowie,gdzie spędziła ostatnie lata swego życia.Zmarła 17 grudnia 1921 we Lwowie i została pochowana w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Łyczakowskim.
Twórczość
Utwory literackie Zapolskiej są bardzo nierówne pod względem poziomu artystycznego,co było efektem pisania w celach zarobkowych i skupienia na karierze aktorskiej.Nieuregulowany tryb życia nie pozwalał na szlifowanie stylu czy uzupełnianiu braków z wiedzy ogólnej.Autorka skupiała się przeważnie na aprobacie lub negacji jakichś cech ludzkich lub zjawisk społecznych sama podkreślała,że traktuje swoją twórczość jako protest przeciwko wszelkiej obłudzie.Pod wpływem Emila Zoli i innych naturalistów opisywała fakty i zjawiska życia codziennego.Zmysł obserwacji i umiejętności dziennikarskie pomagały jej w tym.Była przekonana o społecznej służbie literatury.Twórczość dramatyczna Zapolskiej podzieliła się na dwa rodzaje:melodramatyczną dla popularnych wówczas„teatrów ogródkowych”(Skiz,Małka Szwarcenkopf) i komedie bądź tragedie dla teatrów wielkomiejskich.Tę drugą część cechuje wyraźny wpływ dramatów naturalistycznych(postulat pogłębienia psychologii postaci,rezygnacja z zawikłanej i nieprawdopodobnej akcji intrygi,analizowanie ludzkich charakterów etc.)Zwracała uwagę na rolę rekwizytów,dekoracji,mimiki i na zróżnicowanie języka kreowanych bohaterów.Interesowała się kulturą żydowską,piętnowała antysemityzm.W tygodniku„Życie”opublikowała powieść Antysemitnik.Podejmowała również tematykę patriotyczną(Tamten został,Sybir,Jesiennym wieczorem)nawiązywała do tradycji romantyzmu.W 1927 r.w Berlinie odbyła się premiera operetki Carewicz z muzyką Ferenca Lehára i librettem Beli Jenbacha i Heinza Reicherta,na podstawie sztuki Zapolskiej o tym samym tytule.
Opinie ówczesnej krytyki
Teodor Jeske-Choiński(czasopismo konserwatywne„Niwa”)zarzucał niemoralność sztuk Zapolskiej a zwłaszcza lubieżność i ordynarność.Takie opinie środowiska konserwatywnego nie zmieniły się aż do początku dwudziestolecia międzywojennego.Obiektywnie sztuki Zapolskiej oceniali Piotr Chmielowski i Wilhelm Feldman,nie dostrzegali jednak istotnych problemów poruszanych w jej twórczości.Stanisław Brzozowski uważał natomiast,że Zapolska mogłaby napisać jedną książkę bardzo dobrą,ale elementy tej książki rozproszyły się w zbyt wielu nowelach, komediach i powieściach.
Dzieła
- 1881 r.Jeden dzień z życia róży(debiut,nowela).W tym samym roku:Małaszka(opowiadanie)
- 1885 r.Akwarele(zbiór nowel),Kaśka Kariatyda(powieść,druk do 1886 r.)
- 1887 r.Małka Szwarcenkopf(utwór dramatyczny)
- 1889 r.Przedpiekle(powieść)
- 1891 r.We krwi(powieść),Szmat życia(powieść)
- 1893 r.Menażeria ludzka(zbiór opowiadań)
- 1895 r.Janka(powieść)
- 1896 r.Tamten(utwór dramatyczny),Wodzirej(powieść w dwóch tomach)
- 1897 r.Żabusia(utwór dramatyczny),Sybir,Fin-de siecle’istka(powieść)
- 1898 r.Jojne Firułkes(utwór dramatyczny)
- 1888 r.Kaśka Kariatyda(powieść)
- 1899 r.Zaszumi las(powieść),Antysemitnik(powieść)
- 1902 r.Jak tęcza(powieść),Tresowane dusze(utwór dramatyczny),Mężczyzna(utwór dramatyczny)
- 1903 r.A gdy w głąb duszy wnikniemy(powieść),Nieporozumienie(utwór dramatyczny)
- 1904 r.Sezonowa miłość(powieść)
- 1905 r.Jesiennym wieczorem(utwór dramatyczny,wydanie pod pseudonimem Józef Maskoff)
- 1907 r.Moralność pani Dulskiej(utwór dramatyczny),Córka Tuśki(powieść),Ich czworo(utwór dramatyczny)
- 1908 r.Pani Dulska przed sądem(opowiadanie)
- 1909 r.O czym się nie mówi(powieść),Skiz(utwór dramatyczny)
- 1910 r.Panna Maliczewska(utwór dramatyczny)
- 1911 r.Śmierć Felicjana Dulskiego(opowiadanie)
- 1913 r.Kobieta bez skazy(utwór dramatyczny)
- 1914 r.O czym się nawet myśleć nie chce(powieść)
- 1922 r.Frania Poranek:jej dalsze losy(powieść)
- 1923 r.Z pamiętników młodej mężatki(opowiadanie)
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz