Stanisław Bareja

Stanisław Sylwester Bareja(ur.5 grudnia 1929 w Warszawie,zm.14 czerwca 1987 w Essen)polski reżyser,scenarzysta filmowy i aktor.

Życiorys

Syn Sylwestra Kazimierza i Stanisławy z Chmielarzów.Ukończył I Liceum Ogólnokształcące im.Stefana Żeromskiego w Jeleniej Górze w 1949 r. i w tym samym roku podjął studia w Państwowej Wyższej Szkole Filmowej w Łodzi,na Wydziale Reżyserii,które ukończył w 1954 r.lecz nie złożył egzaminu końcowego.W 1958 r.przedstawił jako film dyplomowy etiudę pod tytułem"Gorejące czapki",jednak film ten nie został przyjęty,wskutek czego Barei nie zaliczono pracy dyplomowej.Tytuł magistra sztuki uzyskał 24 kwietnia 1974 po przedstawieniu filmu dyplomowego"Mąż swojej żony"(1960 r.) i złożeniu egzaminu magisterskiego z wynikiem dobrym.Jako samodzielny reżyser zadebiutował w 1960 r.Tworzył przede wszystkim komedie,wiele jego filmów znalazło się w czołówce polskiej kinematografii.Był również twórcą wielu seriali telewizyjnych.Bardzo często,wzorem Alfreda Hitchcocka,pojawiał się w swoich filmach grając epizodyczne role.W swoich filmach obnażał słabości człowieka wynikające zarówno z jego natury jak i będące wynikiem absurdalnej rzeczywistości PRL,w jakiej przyszło żyć bohaterom filmów Barei.Jego żoną była Hanna Kotkowska-Bareja,krytyk sztuki,która podsunęła mu pomysł filmu"Poszukiwany,poszukiwana"(1972 r.)Angażował się w działania opozycji antykomunistycznej.Przez wiele lat udostępniał garaż swojego domu na potrzeby ciemni fotograficznej podziemnej Niezależnej Oficyny Wydawniczej(NOWA).Wspólnie z żoną przemycił dla NOWEJ przez granicę pięćdziesięciokilogramową maszynę drukarską na dachu fiata 126p.Pomagał również najdłużej ukrywającemu się opozycjoniście PRL Zbigniewowi Bujakowi.Stanisław Bareja zmarł na wylew w szpitalu na Werden(część Essen),został pochowany na cmentarzu Czerniakowskim w Warszawie.21 września 2006 został pośmiertnie odznaczony przez Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

Upamiętnienie

Począwszy od 2005 roku ulica w Warszawie łącząca ul.Światowida z Odkrytą(okolice pętli Nowodwory)nosi imię Stanisława Barei.O takie upamiętnienie reżysera zabiegali mieszkańcy Nowodworów z pomocą Życia Warszawy.Od 2012 r.imię Stanisława Barei nosi tzw.mała obwodnica w Kutnie.W Krakowie imię Barei nosi charakterystyczne rondo w kształcie elipsy(niebędące rondem ani w myśl inżynierii drogowej,ani też przepisów prawa o ruchu drogowym).W Katowicach jego imieniem nazwano skwer przed centrum rozrywki Punkt 44 z Cinema City przy ul.Gliwickiej 44 w dzielnicy Załęże.12 listopada 2008 został ogłoszony najlepszym reżyserem komediowym stulecia na gali Złotych Kaczek,przyznawanych przez miesięcznik„Film”.6 października 2011 roku w Łódzkiej Alei Sław odsłonięto gwiazdę poświęconą Barei.W odsłonięciu uczestniczyli między innymi syn Jan.

Twórczość

Bareizm

„Bareizm”nacechowane negatywnie określenie charakteryzujące styl wczesnej twórczości filmowej Stanisława Barei.Stworzone zostało w latach 60 XX w.przez Kazimierza Kutza.W jednym z przemówień Kutz skrytykował poziom artystyczny twórczości Barei,używając neologizmu„bareizm”jako synonimu kiczu.Później za pomocą tego złośliwego określenia,władze i środowisko filmowe atakowały Bareję,zarzucając jego twórczości niską jakość,„antysocjalistyczną wymowę,kłamstwa,brudną propagandę i nienawiść do klasy robotniczej”.

W odwecie,w scenariuszu(niezrealizowanego filmu)„Złoto z nieba”z 1981 roku znalazł się dialog,którego fragment brzmi:

–Pan podał inne nazwisko w samolocie,a teraz okazuje się,że w dodatku pisze się pan przez„te”,„zet”?
–Dawniej pisaliśmy się Kloc przez„ce”,ale potem mój brat został reżyserem i zmienił pisownię na Klotz!

Było to nawiązanie do zmiany nazwiska przez Kutza.W podobny sposób Bareja potraktował prześladujące go środowisko ZP Grunwald w serialu„Zmiennicy”oraz filmie„Poszukiwany,poszukiwana”.Z czasem pojęcie bareizmy zaczęło być stosowane jako ogólna nazwa absurdalnych wypowiedzi,haseł,napisów,obwieszczeń i innych tego typu sformułowań budowanych niezręcznie,na bazie nowomowy i języka urzędowego.

Reżyser

• "Zmiennicy"(1986 r.)
• "Alternatywy 4"(1983 r.)
• "Miś"(1980 r.)
• "Co mi zrobisz,jak mnie złapiesz?"(1978 r.)
• "Brunet wieczorową porą"(1976 r.)
• "Niespotykanie spokojny człowiek"(1975 r.)
• "Nie ma róży bez ognia"(1974 r.)
• "Poszukiwany,poszukiwana"(1972 r.)
• "Przygoda z piosenką"(1968 r.)
• "Małżeństwo z rozsądku"(1966 r.)
• "Kapitan Sowa na tropie"(1965 r.)
• "Żona dla Australijczyka"(1963 r.)
• "Dotknięcie nocy"(1961 r.)
• "Mąż swojej żony"(1960 r.)

Scenarzysta

• "Zmiennicy"(1986 r.)
• "Alternatywy 4"(1983 r.)
• "Miś"(1980 r.)razem ze Stanisławem Tymem
• "Co mi zrobisz, jak mnie złapiesz?"(1978 r.)
• "Brunet wieczorową porą"(1976 r.)
• "Nie ma róży bez ognia"(1974 r.)razem z Jackiem Fedorowiczem
• "Poszukiwany,poszukiwana"(1972 r.)
• "Przygoda z piosenką"(1968 r.)
• "Barbara i Jan"(1964 r.)razem z Jerzym Ziarnikiem odc.2„Główna wygrana”,4„Oszustka”,6„Kłopotliwa nagroda”
• "Mąż swojej żony"(1960 r.wraz z Jerzym Jurandotem)

Role aktorskie

• "Zmiennicy"(1986 r.)jako„Krokodylowy”w odc.2„Ostatni kurs”,3„Dziewczyna do bicia”,6„Prasa szczególnej troski” i 7„Warszawski łącznik”
• "Alternatywy 4"(1983 r.)jako dzielnicowy Parys w odc.5„20 stopień zasilania” i 6„Gołębie”
• "Miś"(1980 r.)jako pan Jan,właściciel sklepu w Londynie
• "Dom"(1980-2000)jako reżyser„Zakazanych piosenek”w odc.4„A jeszcze wczoraj było wesele”
• "Rodzina Leśniewskich"(1978 r.)jako reżyser filmu"Dobranocka"w odc.3„Demostenes”
• "Co mi zrobisz,jak mnie złapiesz?"(1978 r.)dwie role:jako Newtonowa oraz facet z sedesem spieszący się na Dworzec Wileński
• "Lalka"(1977 r.)jako Jaś Mincel,syn Jana
• "Brunet wieczorową porą"(1976 r.)jako pijaczek
• "Poszukiwany,poszukiwana"(1972 r.)jako mężczyzna goniący samochód Rochowicza
• "Przygoda z piosenką"(1968 r.)jako przechodzień w Paryżu
• "Małżeństwo z rozsądku"(1966 r.)jako mężczyzna kupujący marynarkę
• "Kapitan Sowa na tropie"(1965 r.)jako mężczyzna przy skrzynce pocztowej
• "Gangsterzy i filantropi"(1962 r.)jako gość w restauracji jedzący golonkę w odc.2„Alkoholomierz”
• "Inspekcja pana Anatola"(1959 r.)jako fotograf w Paryżewie
• "Orzeł"(1958 r.)jako kucharz na„Orle”
• "Miasteczko"(1958 r.)jako pan młody,mąż Magdy Sobczakówny
• "Kapelusz pana Anatola"(1957 r.)jako konduktor w autobusie
• "Eroica:Symfonia bohaterska w dwóch częściach"(1957 r.)jako powstaniec w odc.1„Scherzo alla Polacca”
• "Zimowy zmierzch"(1956 r.)jako pomocnik maszynisty Malinowskiego
• "Szkice węglem"(1956 r.)jako Jasiek,lokaj u dziedziców Skorabiewskich
• "Nikodem Dyzma"(1956 r.) jako kamerdyner Kunickiego
• "Trzy starty"(1955 r.)jako„za dużo jedzący”kolarz w Nowela kolarska

Współpraca z aktorami

Specyfikę swoich filmów Bareja osiągał dzięki dobrej współpracy z aktorami,w tym także z wieloma postaciami przewijającymi się w epizodycznych scenkach na drugim planie.

Oto lista aktorów pojawiających się często w jego najważniejszych produkcjach i będących niejako„aktorami Barei”:

Aktor	"Poszukiwany,poszukiwana"	"Nie ma róży bez ognia"	"Brunet wieczorową porą"	"Co mi zrobisz,jak mnie złapiesz"	"Miś"	"Alternatywy 4"	"Zmiennicy"

Stanisław Bareja	tak nie tak tak tak tak tak

Stanisława Celińska	nie tak nie nie nie tak tak

Maria Chwalibóg	tak tak tak nie nie nie nie

Jerzy Cnota	nie nie tak tak tak nie nie

Mieczysław Czechowicz	tak tak nie nie nie nie tak

Zofia Czerwińska	tak nie tak nie tak tak nie

Andrzej Fedorowicz	nie nie tak tak tak tak nie

Stanisław Gawlik	nie nie tak tak nie tak tak

Wiesław Gołas	tak tak tak nie nie tak nie

Mariusz Gorczyński	nie nie nie tak nie tak tak

Cezary Julski	nie tak nie nie tak tak tak

Kazimierz Kaczor	nie tak nie tak nie tak tak

Jan Kobuszewski	tak tak tak nie nie tak tak

Krzysztof Kowalewski	nie tak tak tak tak nie tak

Bohdan Łazuka	tak tak tak nie nie nie nie

Marian Łącz	nie nie tak tak tak tak nie

Zofia Merle nie nie nie tak tak tak tak

Jerzy Moes tak tak tak tak nie nie tak

Bronisław Pawlik nie tak nie tak tak tak tak

Tadeusz Pluciński tak nie tak tak nie tak nie

Wojciech Pokora tak tak tak tak tak tak tak

Ryszard Pracz nie nie nie tak tak tak tak

Wojciech Siemion tak tak nie tak nie tak nie

Zdzisław Szymborski nie nie tak tak tak nie tak

Tadeusz Somogi nie tak nie tak tak tak tak

Jerzy Turek nie nie nie nie tak tak nie

Stanisław Tym tak tak nie tak tak nie nie

Wojciech Zagórski nie nie tak tak nie tak tak