Aleksander Wat

Właściwie Aleksander Chwat(ur.1 maja 1900 w Warszawie,zm.29 lipca 1967 w Antony)polski pisarz i poeta z kręgu futurystów,pochodzenia żydowskiego.Był również tłumaczem literatury anglosaskiej,francuskiej,niemieckiej,rosyjskiej i radzieckiej.Współtworzył polski futuryzm w 1919 r.współaranżował„pierwszy polski występ futurystyczny”.
Życiorys
Urodził się w Warszawie 1 maja 1900 roku.Jego ojcem był Mendel Michał Chwat,erudyta,chasyd,zaś matką Rozalia z Kronsilberów.W latach 1911-14 uczył się w rosyjskim gimnazjum rządowym,potem w Gimnazjum Jakuba Finkla,a następnie w Gimnazjum Rocha Kowalskiego,wraz z Anatolem Sternem,gdzie w 1918 roku zdał maturę.Zaraz po maturze podjął zamiar udania się do Rosji,aby wspomóc rewolucję,zamiar ten spalił jednak na panewce.Studiował na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Warszawskiego w latach 1918-1920 i 1920-1926,gdzie znajdował się pod dużym wpływem profesora Tadeusza Kotarbińskiego.W czasie studiów związał się z poetami z kręgu futuryzmu dadaizującego,w tym roku ukazał się poemat JA z jednej strony i Ja z drugiej strony mopsożelaznego piecyka.W czasie wojny z bolszewikami wstąpił ochotniczo do wojska, pomimo otwarcie pacyfistycznych poglądów.Nie wziął udziału w walkach,stacjonował w Ostrowie Wielkopolskim(wraz z Jarosławem Iwaszkiewiczem).W latach 1921–1922 był redaktorem czasopisma„Nowa Sztuka”,a w latach 1924–1925„Almanachy Nowej Sztuki”.W 1924 r.wstąpił do Związku Literatów Polskich,w 1926 r.przebywał w Paryżu.W tym samym roku ukazuje się jego opowiadanie"Żyd Wieczny Tułacz",a także zbiór opowiadań"Bezrobotny Lucyfer",poznaje się wówczas z Andrzejem Stawarem znajomość ta zapoczątkowuje okres fascynacji marksizmem w życiu Wata.Na początku następnego roku,27 stycznia,ożenił się z Pauliną Lew,nazywaną Olą.Wydawnictwo Rój publikowało jego przekłady dzieł m.in.Henryka Manna,Ilji Erenburga i Fiodora Dostojewskiego.W 1929 r.został redaktorem Miesięcznika Literackiego i kierownikiem Spółdzielni Wydawniczej„Tom”.Miesięcznik Literacki był pismem literacko-politycznym,głosem środowiska marksistowskich pisarzy i poetów,do których,oprócz Wata,zaliczali się:Władysław Broniewski,Stanisław Stande,Andrzej Stawar,Władysław Daszewski,Henryk Drzewiecki,Witold Wandurski,Jan Hempel,Bruno Jasieński i Leon Shiller.Pismo ukazywało się do lipca 1931 roku,jego żywot zakończyło aresztowanie dużej części zespołu,w tym Wata,10 września 1931 roku.Wat spędził w więzieniu ponad 3 miesiące, na początku przy ul.Dzielnej, potem na Mokotowie.Kilka tygodni przed aresztowaniem,23 lipca 1931 roku,urodził się jego jedyny syn Andrzej.Po wyjściu z więzienia i nieudanych próbach reaktywowania pisma rozpoczął pracę,jako kierownik literacki,w wydawnictwie Gebethner i Wolff.Tuż przed wojną,w maju 1939 roku,znalazł się na liście osób przeznaczonych do osadzenia w Berezie Kartuskiej.Po wybuchu wojny uciekł wraz z rodziną z Warszawy do Lwowa,gdzie w październiku rozpoczął pracę w„Czerwonym Sztandarze”.Wraz z Tadeuszem Boyem-Żeleńskim,Władysławem Broniewskim,Aleksandrem Danem,Haliną Górską i Wandą Wasilewską wszedł w władze Komitetu Organizacyjnego Pisarzy Lwowskich,powołanego 13 października.Sześć dni później 19 października wyłoniono Komitet Organizacyjny Pisarzy Zachodniej Ukrainy,w którego skład wszedł Wat.19 listopada 1939 roku podpisał oświadczenie pisarzy polskich witające przyłączenie Zachodniej Ukrainy do Ukrainy Radzieckiej.W styczniu 1940 r.został aresztowany wraz z Władysławem Broniewskim,Tadeuszem Peiperem i Anatolem Sternem we Lwowie przez NKWD w zorganizowanej prowokacji.Wkrótce w Czerwonym Sztandarze ukazał się artykuł uzasadniający aresztowanie trzech pisarzy pt.Zgnieść gadzinę nacjonalistyczną.W więzieniu przebywał do 20 listopada 1941 roku.Więziono go we Lwowie,Kijowie,Łubiance i w Saratowie,następnie zesłano do Kazachstanu.W Ałma-Acie odnalazł żonę Paulinę(Olę)Watową i 9-letniego wówczas syna Andrzeja.Był następnie delegatem regionalnym Rządu RP,odmówił przyjęcia obywatelstwa radzieckiego.Do Polski wrócił w 1946 r.staraniem głównie Adama Ważyka.Od czasu pobytu na Łubiance pozbawiony sympatii do komunizmu.W latach 1946-48 pracował jako redaktor naczelny Państwowego Instytutu Wydawniczego(PIW),od grudnia 1947 r.zasiadał w zarządzie polskiego PEN Clubu.Publikował w„Kuźnicy”,„Odrodzeniu” i „Twórczości”.W okresie stalinowskim zaprzestał aktywnej działalności literackiej,w 1953 roku zapadł na ciężką chorobę zespół opuszkowy Wallenberga,którą leczył w Szwecji i południowej Francji.W 1957 r.opublikował tom"Wiersze",za który otrzymał nagrodę„Nowej Kultury”.Kolejny tom"Wiersze śródziemnomorskie"wydał już na zachodzie.Kilkanaście miesięcy pracował we Włoszech jako redaktor polskiej serii w mediolańskim wydawnictwie Umberta Silvy.W latach 1961-63 przebywał we Francji,w Paryżu i Cabris.W 1964 roku objął posadę asystenta w Center for Slavic and East European Studies na Uniwersytecie Berkeley.Wtedy udzielił Czesławowi Miłoszowi serii biograficznych wywiadów,które ukazały się jako"Mój wiek".W następnym roku powrócił do Francji,w celach terapeutycznych wyjeżdżał na Majorkę,gdzie napisał ostatni tom wierszy"Ciemne świecidło".Przez cały ten okres nękały go ostre bóle głowy,z ich powodu 29 lipca 1967 roku popełnił samobójstwo poprzez przedawkowanie leków przeciwbólowych.Został pochowany na cmentarzu Les Champeaux w Montmorency.Siostrą Aleksandra Wata była aktorka dramatyczna Seweryna Broniszówna.O losach Aleksandra,Oli i Andrzeja Watów podczas okupacji sowieckiej Lwowa i na zesłaniu do Kazachstanu opowiada film Roberta Glińskiego"Wszystko,co najważniejsze".Watowi poświęcił także piosenkę pt."Aleksander Wat"Jacek Kaczmarski.
Nagrody

• 1957 r.nagroda tygodnika„Nowa Kultura”

Twórczość
Utwory

• 1920 r.Ja z jednej strony i Ja z drugiej strony mego mopsożelaznego piecyka
• Gga.Pierwszy polski almanach poezji futurystycznej(wraz z Anatolem Sternem,Warszawa,1920 r.)
• Bezrobotny Lucyfer(Zbiór opowiadań 1927 r.)
• Wiersze
• Wiersze śródziemnomorskie,PIW,Warszawa 1962 r.
• Ciemne świecidło
• Mój wiek.Pamiętnik mówiony(1977 r.wydanie krajowe Warszawa,1990 r.)będący świadectwem duchowego dojrzewania autora i wnikliwą diagnozą komunizmu
• Ucieczka Lotha nie ukończona powieść,wydana we fragmentach

Tłumaczenia
Przekłady opisane są według pierwszych wydań.

• Pierre Benoit,Aksela, Rój,Warszawa 1930 r.
• Georges Bernanos,Pod słońcem szatana,Rój,Warszawa 1928 r.
• Laurids Waldemar Bruun,Białe noce,Rój,Warszawa 1927 r.
• Anton Czechow,Dzieła,Czytelnik,Warszawa 1956 r.
• Fiodor Dostojewski,Bracia Karamazow,Rój,Warszawa 1928 r.
• Henry Mazuel-Dupuy,Gracz w szachy,Rój,Warszawa 1927 r.
• Ilja Erenburg,Dzień wtóry,Rój,Warszawa 1935 r.
• Ilja Erenburg,Ewokacja,Rój,Warszawa 1932 r.
• Ilja Erenburg,Trzynaście fajek,Rój,Warszawa 1927 r.
• Arkady Gajdar,Błękitna filiżanka i inne opowiadania,Nasza Księgarnia,Warszawa 1955 r.
• Arkady Gajdar,Czuk i Hek i inne opowiadania,Nasza Księgarnia,Warszawa 1952 r.
• Arkady Gajdar,Dalekie kraje.Tajemnica wojskowa,Nasza Księgarnia,Warszawa 1954 r.
• Arkady Gajdar,Dzieła,Nasza Księgarnia,Warszawa 1951 r.
• Arkady Gajdar,Los dobosza,Nasza Księgarnia,Warszawa 1954 r.
• Arkady Gajdar,Niech świeci,Nasza Księgarnia,Warszawa 1955 r.
• Arkady Gajdar,Timur i jego drużyna,Nasza Księgarnia,Warszawa 1952 r.
• Ernst Glaeser,Rocznik 1902 r.Rój,Warszawa 1930 r.
• Maksym Gorki,Wassa Żeleznowa,PIW,Warszawa 1951 r.
• O.Henry,830 dolarów,Rój,Warszawa 1929 r.
• O.Henry,Bluff,Jakub Mortkowicz,Warszawa 1927 r.
• O.Henry,Opowieści,Rój,Warszawa 1927 r.
• O.Henry,Ostatni liść,Książka i Wiedza,Warszawa 1950 r.
• O.Henry,Romans na promie,Rój,Warszawa 1927 r.
• O.Henry,Szlachetny farmazon,Rój,Warszawa 1928 r.
• Panait Istrati,Rzeź na pustyni,Biblion,Warszawa 1930 r.
• Rudolf Leonhard,Śmierć Donkiszota,Wydawnictwo MON,Warszawa 1956 r.
• Anton Makarenko,Chorągwie na wieżach,Nasz Księgarnia,Warszawa 1954 r.
• Heinrich Mann,Młodość króla Henryka IV,Książka i Wiedza,Warszawa 1949 r.
• Multatuli,Maks Havelaar,Książka i Wiedza,Warszawa 1949 r.
• Aleksandr Ostrowski,Panna bez posagu,PIW,Warszawa 1954 r.
• Tursun Parda,Nauczyciel,Nasza Księgarnia,Warszawa 1955 r.
• Joseph Roth,Fałszywa waga,PIW,Warszawa 1961 r.
• Wiktor Rozow,Stronica życia,Czytelnik,Warszawa 1956 r.
• Lew Tołstoj,Anna Karenina,Rój,Warszawa 1928 r.
• Jakob Wassermann,Krzysztof Kolumb.Don Kichot oceanu,Jakub Mortkowicz,Warszawa-Kraków 1931 r.