Odrzykoń

Wieś w Polsce położona nad Wisłokiem,koło Krosna w województwie podkarpackim,w powiecie krośnieńskim,w gminie Wojaszówka,najludniejsza miejscowość gminy.Do 1939 roku istniała gmina Odrzykoń.W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego.
Informacje ogólne
Położenie geograficzne
Odrzykoń leży na granicy Pogórza Dynowskiego oraz Dołów Jasielsko-Sanockich w odległości ok.6 km na północny zachód od Krosna.
Dostepność komunikacyjna
Południowa granica administracyjna wsi dochodzi do drogi wojewódzkiej nr 988 prowadzącej z Krosna-Turaszówki do Rzeszowa przez Frysztak,Strzyżów,Babicę,osią komunikacyjną wsi jest droga powiatowa prowadząca ze Spornego do Frysztaka,natomiast przez wschodnią cześć wsi przebiega droga powiatowa łącząca Krosno z Czarnorzekami.
Historia

Wykopaliska poświadczają,że w Odrzykoniu i w okolicach przed 966 rokiem istniało tu grodzisko,w czasach kultury łużyckiej.Gród,a jeszcze później zamek drewniany,zniszczony przez Tatarów w 1241 i 1259 roku.Gród zapisany w 1348 r.jako;Kamieniec,w 1402 roku;Ehremberg alias Orzykoń.1446 r. i w 1589 r.Odrzykoń.Osada słowiańska Kamieniec istniała,gdy wznoszono tu zamek Kamieniec za czasów króla Kazimierza Wielkiego w 1348 r.Należała ona do Moskarzewskich i Kamienieckich,Bonerów,czyli do właścicieli zamku kamienieckiego.Wieś lokowano pod nazwą Erenberg w dolinie Wisłoka.W roku 1475 Odrzykoń jest atakowany w wyprawie odwetowej przez wojska króla Macieja Korwina.W 1497 r.Piotr Herburt dziadek poety Mikołaja Reja zaciąga pożyczkę na odnowę zamku sądeckiego i daje w zastaw,jako zabezpieczenie długu,wieś Odrzykoń.W 1528 r.z zastawionych wsi do Jana Kmienieckiego wróciły Odrzykoń,Jasienica Rosielna i Odrzechowa.7 grudnia 1655 nieopodal Odrzykonia wojska Gabriela Wojniłłowicza uczestniczyły w zwycięskiej bitwie pod Krosnem przeciw Szwedom.16 marca 1657 roku wojska Jerzego Rakoczego,wspierającego Szwedów,palą i niszczą osadę i zamek w Odrzykoniu.W 1702 roku kolejny najazd Szwedów doprowadza do ruiny zamek odrzykoński.W następnych latach stacjonujące wojska rosyjskie niszczą zamek całkowicie.Tu też w latach 1768-1772 bronili się Konfederaci barscy pod dowództwem Jakuba Bronickiego,zapewne wspomagani przez miejscową ludność.Wystawiono tu wśród ruin zamku w 1894 r.pomnik Tadeusza Kościuszki,wykonany przez Andrzeja Lenika w setną rocznicę insurekcji.W 1915 r.stoczono tu bój o Odrzykoń i zamek Kamieniec.Były tu też groby żołnierzy,którzy zginęli w czasie I wojny światowej.Groby przeniesiono na pobliski cmentarz.
II wojna światowa
W czasie II wojny światowej działała założona w grudniu 1939 r.przez Stanisława Ferusia Zawieruchę,Orlika,Q-1 placówka w Odrzykoniu TOW,potem ZWZ i AK,OP-15 Oleander Ola.Po nim dowódcami byli Franciszek Bożek Czołgowiec B i ppor.Józef Urbanek Cedr,W-1',który początkowo pełnił funkcję dowódcy XIX Plutonu w Odrzykoniu.Na początku 1944 r.powstały tu trzy plutony składające się z 190,a w kwietniu z 206 żołnierzy AK.
Zorganizowano m.in.:

• 22 maja 1943 i 2 października 1943 dwa napady na dwór w Bratkówce w celu zdobycia broni,
• 1 lipca 1944 odbiór zrzutu 6 tonowej broni z trzech samolotów w Lubli z dowódcą ochrony tej akcji Józefem Urbankiem.
• rozbrojenie załogi jednostki lotniczej w Ustrobnej.
• 29 września 1943 napad pod dowództwem Demczuka na samochód ciężarowy wiozący zboże kontyngentowe
• 29/30 lipca 1944 zgrupowanie jako zalążek III Batalionu Strzelców Podhalańskich w lasach Bratkówka Odrzykoń.

Jednak 1 sierpnia 1944 r.na linii rzeki Wisłok stanął front,odcinając Odrzykoń od innych oddziałów AK.Tereny te pod koniec wojny opanowały w większych siłach oddziały niemieckie,które z wzgórz ostrzeliwały wkraczające wojska radzieckie.Po wkroczeniu NKWD z Placówki Oleander zostali aresztowani i wywiezieni do łagrów Stanisław Kwaśniewski Wilczek,Franciszek Bożek Czołgowiec B,Bronisław Cebula Lew.Aresztowano też w październiku 1944 r.nauczyciela,ostatniego komendanta Placówki Józefa Urbanka Cedra i więziono go na Zamku w Rzeszowie,w Kolbuszowej(gdzie był widziany ostatni raz przez wywiezionego do łagrów Adama Wiewórskiego Emirskiego.Brat Cedra Władysław Urbanek(ur.w 1919 r),dalszy konspirator został zastrzelony przez krośnieńskiego funkcjonariusza UB w Odrzykoniu 18 sierpnia 1946 r.W miejscu tego zabójstwa obelisk wybudowany w 1996 r. Badania archeologiczne
Na terenie wsi archeolodzy odkopali zabytki z okresu neolitu.Podania z okresu romantyzmu wskazują,że w tym miejscu jeszcze w czasach pogańskich(przed 966 rokiem)istniało słowiańskie grodzisko z drewna otoczone wałem obronnym,wzmocnionym palisadą.Inne podanie głosi,że w miejscu późniejszego zamku wznosiła się tu pogańska świątynia,spalona podczas tatarskiego najazdu.
Interesujące miejsca

• Kościół św. Katarzyny z 1887 roku
• Pomnik poległych za ojczyznę w latach 1914-1921,wzniesiony w 1929 r.
• Ruiny zamku Kamieniec ze wzgórzem zamkowym
• Dodatkowymi atrakcjami są liczne ścieżki przyrodnicze:

Ścieżka przyrodnicza łącząca Odrzykoń z rezerwatem Prządki.
Na jej trasie

• Grota„Smocza Jama”,
• zbiorowe mogiły mieszkańców,zmarłych na cholerę w XIX w.
• ślady grodziska Wiślan z IX wieku
• cmentarzysko kurhanowe(IX/X wiek).

Ścieżka przyrodnicza"Przy zamku Kamieniec"o długości 1,5km.
Na jej trasie

• Wychodnie piaskowca ciężkowicko-istebniańskiego
• Cmentarz choleryczny z XIX wieku
• Punkt widokowy
• Muzeum Wsi w Odrzykoniu

Sławni ludzie związani z Odrzykoniem

• Klemens Moskarzewski zm.1408
• Mikołaj Kamieniecki hetman wielki koronny,kasztelan sanocki,patron jednostek wojskowych III RP
• Jan Skotnicki kasztelan połaniecki i Zofia Ligęza-Skotnicka
• Zofia Skotnicka
• Stanisław Feruś Dzikowski„Zawierucha”,„Orlik”,„Q-1”(1905-1989).Dowódca Placówki AK w Odrzykoniu złożonej z trzech plutonów,redaktor i wydawca prasy konspiracyjnej.
• ks.Jan Peregryn Haczela(1865-1942)franciszkanin,doktor filozofii i teologii,ur.w Odrzykoniu,wpłynął na wstąpienie o.M.Kolbego do zakonu;za przechowanie Żydów zamordowany w Stanisławowie.
• ks.prof.Jan Haniewski(Haniebnik)(1873–luty 1942),ur.w Odrzykoniu,kapłan od 1901 r,wykładowca logiki,teologii scholastycznej i filozofii.Od września 1939 r.jeniec w Kołomyi,potem obozu w Swierdłowsku.
• Józef Jucha ur.1897 w Odrzykoniu,zm.1977 pedagog i regionalista,autor artykułów historycznych.
• Stanisław Franciszek Jucha ur.1930 w Odrzykoniu,zm.2003 profesor zwyczajny Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie.Twórca polskiej szkoły cyfrowej kartografii naftowej.Doctor honoris causa Narodowej Akademii Górniczej Ukrainy w Dniepropietrowsku na Ukrainie.
• ks.Józef Łach(1913-1989)kapelan AK w Żołynii,wydawca czasopism podziemnych,po wojnie wieloletni proboszcz w Świenodzicach.
• Józef Panaś ur.1887 w Odrzykoniu,zm.1940 ksiądz,pułkownik,kapelan II Brygady Legionów,przeciwnik przewrotu majowego w 1926 r.
• Franciszek Szafran ur.1890 w Odrzykoniu,zm.1940 w Katyniu doktor prawa,sędzia Najwyższego Trybunału Administracyjnego.W czasie wojny polsko-ukraińskiej współorganizator i dowódca kompanii krośnieńskiej,do czasu objęcia w niej dowództwa przez porucznika Stanisława Maczka,późniejszego generała.
• Jan Nawrocki ur.1876 w Odrzykoniu,zm.1958 polityk,członek naczelnych władz PSL,poseł na sejm w latach 1919 i 1922.
• Tadeusz Nawrocki ur.1910 w Odrzykoniu,zm.1999 w Warszawie polski działacz polityczny,nauczyciel historii,poseł na Sejm Ustawodawczy.
• Antoni Trznadel ur.1857 w Odrzykoniu,zm.1908 ksiądz,teolog,profesor zwyczajny i dziekan Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego.Kierownik Katedry Teologii Dogmatycznej i Fundamentalnej w Seminarium Duchownym w Przemyślu.