Witold Doroszewski

Witold Jan Doroszewski(ur.1 maja 1899 w Moskwie,zm.26 stycznia 1976 w Warszawie)polski językoznawca,teoretyk języka,od 1930 r.profesor Uniwersytetu Warszawskiego,od 1930 r.członek Towarzystwa Naukowego Warszawskiego,od 1947 r.członek Polskiej Akademii Umiejętności,następnie Polskiej Akademii Nauk;redaktor naczelny Słownika języka polskiego(1958–1969) i Słownika poprawnej polszczyzny(1973 r.)popularyzator nauki o języku polskim,w latach 1932–1976 redaktor naczelny miesięcznika„Poradnik Językowy”;stworzył teorię języka,w której za przedmiot językoznawstwa uważał„człowieka mówiącego”(łac.homo loquens),a nie relacje zachodzące wewnątrz języka.
Życiorys
Był synem Antoniego(fizykochemika,dyrektora Centralnego Laboratorium Chemicznego Ministerstwa Skarbu Rosji,przewodniczącego Naukowego Koła Polskiego w Moskwie) i Marii z Tynowskich.Kształcił się w gimnazjum w Moskwie(do 1917 r.)podjął następnie studia językoznawcze na uniwersytecie moskiewskim;w 1918 r.przeniósł się na Uniwersytet Warszawski,ale w tymże roku został powołany do wojska i służył do 1920 r.W latach 1920–1923 kontynuował studia na UW(m.in.pod kierunkiem Jana Baudouina de Courtenay) i obronił w 1923 r.doktorat na podstawie pracy"O znaczeniu dokonanym osnów czasownikowych (słownych) w języku polskim".Podjął pracę na uniwersytecie jako starszy asystent w Katedrze Języka Polskiego(1924–1927);w latach 1927–1929 uzupełniał studia w Ecole Nationale des Langues Orientales Vivantes w Paryżu i był tam lektorem języka polskiego.W 1928 r.został docentem w Katedrze Języka Polskiego UW,a w 1930 r.kierownikiem tej Katedry i profesorem nadzwyczajnym;od 1938 r.profesor zwyczajny.W latach 1935–1939 był dyrektorem Instytutu Fonetycznego UW;w 1968 r.odszedł ze stanowiska kierownika Katedry Języka Polskiego,a rok później przeszedł na emeryturę.Kierował również Pracownią Dialektologiczną PAN(w latach 1954–1969,od 1957 r.pod nazwą Zakład Językoznawstwa)w Warszawie.Na UW prowadził wykłady z języka polskiego,słowotwórstwa i językoznawstwa ogólnego;gościnnie wykładał na uniwersytecie w Brukseli(1934 r.)uniwersytecie Wisconsin w Madison(w latach 1936–1937,gdzie zorganizował Katedrę Języka Polskiego),uniwersytetach w Nancy,Bordeaux i College de France w Paryżu(1939 r.)w Oksfordzie,Leeds i Londynie(1958 r.)W 1939 r.brał udział jako żołnierz w kampanii wrześniowej,a w latach 1940–1944 wykładał na tajnym Uniwersytecie Warszawskim.Był członkiem czołowych polskich akademii i towarzystw naukowych:Towarzystwa Naukowego Warszawskiego(1930 r.członek-korespondent,1936 r.członek rzeczywisty),PAU(1947 r.członek-korespondent) i PAN(1952 r.członek-korespondent,1957 r.członek rzeczywisty).Był m.in.zastępcą przewodniczącego Komitetu Językoznawstwa PAN(w latach 1954–1966 i 1969–1974,w latach 1960–1961 pod nazwą Komitet Językoznawstwa i Słowianoznawstwa).W 1925 r.był w gronie członków założycieli Polskiego Towarzystwa Językoznawczego;pełnił funkcje sekretarza(1931–1934),wiceprezesa(1962–1964) i prezesa(w latach 1956–1958 i 1971–1974).W latach 1938–1939 i od 1966 r.był prezesem Towarzystwa Kultury Języka.Należał ponadto do:Bułgarskiej Akademii Nauk(1963 r.)Międzynarodowego Komitetu Slawistów(w latach 1968–1975 przewodniczący,od 1975 r.członek honorowy),Polskiego Komitetu Slawistów(w latach 1969–1974),Serbskiej Akademii Nauk i Umiejętności(1972 r.)Austriackiej Akademii Nauk(1974 r.członek-korespondent),Łomżyńskiego Towarzystwa Naukowego(w 1974 r.członek założyciel),Societe de Linguistique w Paryżu,Linguistic Society of America,Institut d'Etudes Slaves w Paryżu,Instytutu Słowiańskiego w Pradze,Comitee International Permament des Linguistes.Organizował Koło Warszawskie Towarzystwa Miłośników Języka Polskiego.Był członkiem,a w latach 1948–1959 przewodniczącym zarządu Stowarzyszenia Mieszkaniowego Spółdzielczego Profesorów Uniwersytetu Warszawskiego.Zajmował się gramatyką opisową języka polskiego,dialektologią,słowotwórstwem,fonetyką,semantyką,leksykologią i dydaktyką języka polskiego.Jest uważany za twórcę warszawskiej szkoły dialektologicznej.Dokonał krytycznej analizy doktryny Ferdinanda de Saussure'a i zwrócił uwagę na związki tej doktryny z koncepcjami Emile Durkheima.Na podstawie analizy języka Teodora Tomasza Jeża(Język Teodora Tomasza Jeża,1949 r.)przedstawił obraz polskiego języka literackiego XIX wieku oraz określił ogólne prawa ewolucji języka(zasada leksykalizacji i krystalizowania się dominanty).Badał związki historii językoznawstwa z historią innych nauk humanistycznych;interesowało go również pokrewieństwo historyczne języków słowiańskich.Określił podstawowe metody badawcze w dialektologii.Sformułował zasady wydawania słowników.Był redaktorem naczelnym Słownika języka polskiego(11 tomów,Państwowe Wydawnictwo Wiedza Powszechna,Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1958-69;reprint,PWN 1996-97)zawierającego ok.130000 haseł napisanych na podstawie 5 milionów cytatów z 3 tysięcy utworów literackich, prac naukowych, artykułów prasowych i innych źródeł.Współpracował z wieloma czasopismami,m.in."Journal de Psychologie Normale et Pathologique","Biuletynem Polskiego Towarzystwa Językoznawczego","Pracami Językoznawczymi","Studiami Warmińsko-Mazurskimi","Pracami Filologicznymi","Poradnikiem Językowym";prowadził pogadanki radiowe w ramach Radiowego Poradnika Językowego.Uczestniczył w krajowych i międzynarodowych kongresach językoznawczych i slawistycznych.Na 30-lecie pracy naukowej dedykowano mu tom XVIII"Prac Filologicznych"(1961 r.)W gronie jego studentów byli m.in.Halina Auderska,Jadwiga Puzynina,Zofia Kurzowa,Jan Tokarski.Był laureatem nagrody państwowej II stopnia(1955 r.)odebrał doktoraty honoris causa Uniwersytetu Łódzkiego(1960 r.)uniwersytetu w Berlinie(1960 r.) i uniwersytetu w Pradze(1968 r.)odznaczony m.in.Krzyżem Kawalerskim Legii Honorowej,Medalem Komisji Edukacji Narodowej,Krzyżem Walecznych,Orderem Sztandaru Pracy I klasy,Krzyżem Oficerskim(1954 r.) i Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.W jego dorobku jest około 800 publikacji naukowych.Był żonaty z Janiną z Rogowskich,profesorem pedagogiki specjalnej Uniwersytetu Warszawskiego;syn Jan(ur.1931 r.)został profesorem biofizyki Centrum Medycznego Szkolenia Podyplomowego w Warszawie,syn Marek profesorem protozoologii w Instytucie Biologii Doświadczalnej PAN.
Najważniejsze publikacje naukowe

• O Komisji Edukacyjnej(1916 r.)
• Monografie słowotwórcze(1928–1931,4 części)
• Jan Baudouin de Courtenay(1929 r.)
• Zarys ogólnej klasyfikacji znaczeniowej sufiksów w językach słowiańskich(1929 r.)
• Kilka uwag o metodach badań gwaroznawczych(1931 r.)
• Mowa mieszkańców wsi Staroźreby.Opis i tezy teoretyczne(1934 r.)
• Z zagadnień fonetyki ogólnej(1936 r.)
• Język polski w Stanach Zjednoczonych A.P.(1938 r.)
• Studium języka a studium literatury(1939 r.)
• Język Warszawy(1945 r.)
• Kategorie słowotwórcze(1946 r.)
• Treść społeczna nauk humanistycznych a uniwersyteckie studia językowe(1947 r.)
• Zasady poprawnej wymowy polskiej(1947 r.z Bronisławem Wieczorkiewiczem)
• Fizjologiczny mechanizm błędów językowych(1950 r.)
• Podstawy gramatyki polskiej(1952 r.)
• O normatywny charakter nauczania gramatyki(1953 r.)
• Słowotwórstwo a geografia lingwistyczna(1954 r.)
• Uwagi o metodach geografii lingwistycznej(1954 r.)
• Z zagadnień leksykografii polskiej(1954 r.)
• Jan Baudouin de Courtenay na tle swej epoki i jako prekursor nowych prądów w językoznawstwie(1955 r.)
• Słownik języka polskiego(1958–1969)
• Studia i szkice językoznawcze(1962 r.)
• Elementy leksykologii i semiotyki(1970 r.)
• O funkcji poznawczo-społecznej języka(1973 r.)

Książki popularne i poradniki językowe

• "Myśli i uwagi o języku polskim"(1937 r.)
• "Rozmowy o języku"(1948–1954,4 serie)
• "Kryteria poprawności językowej"(1950 r.)
• "Wśród słów,wrażeń i myśli.Refleksje o języku polskim"(1966 r.)
• "O kulturę słowa"(1962–1979,3 tomy;zbiór artykułów o języku polskim)