Franciszek Jan Smolka

Ur.5 listopada 1810 w Kałuszu,zm.5 listopada 1899 we Lwowie polski prawnik,polityk liberalny,działacz społeczny,prezydent parlamentu austriackiego;twórca Kopca Unii Lubelskiej we Lwowie.
Dzieciństwo,nauka i działalność węglarska
Franciszek Smolka pochodził z mieszanej rodziny austriacko-węgierskiej osiadłej w Galicji.Ojciec Wincenty Schmolke był oficerem armii austriackiej,przybyłym do Lwowa ze Śląska,matka Anna Nemethy była Węgierką.W 13 roku życia stracił ojca.Nauki odbył we Lwowie na Uniwersytecie Lwowskim.W 1832 r.ukończył studia prawnicze,wstępując na praktykę do prokuratorii skarbu.W 1834 r.przyjęty przez Hugona Wiśniowskiego do tajnego związku„Przyjaciół ludu”,rzucił jednocześnie służbę rządową.Pracował jako kandydat adwokacki w biurze adwokata Rodakowskiego.W 1835 r.został członkiem zarządu Węglarstwa Polskiego,a następnie zboru powstałego z Węglarstwa Stowarzyszenia Ludu Polskiego.Oddawał na jego potrzeby prawie całe swoje dochody,żyjąc bardzo skromnie.Był sekretarzem zboru.Ukrywał u siebie zagrożonych konspiratorów.Od 1837 r.siedziba główna spisku została przeniesiona do Lwowa.Stowarzyszenie,kierowane przez Smolkę,Goszczyńskiego i Heferna,wywierało olbrzymi wpływ w całym kraju,gdyż w gronie swym liczyło,prócz znacznego zastępu młodzieży akademickiej,przedstawicieli inteligencji galicyjskiej,prawników,właścicieli dóbr ziemskich,nauczycieli,księży i młodszych urzędników rządowych.W czerwcu 1837 r.w obliczu mnożących się aresztowań i represji,Smolka rozwiązał Stowarzyszenie,jednak działalność rewolucyjna rozwijała się nadal.
Aresztowanie i uwięzienie
Nowa fala aresztowań objęła również Franciszka Smolkę,który w międzyczasie uzyskał pozwolenie na otwarcie kancelarii adwokackiej,ożenił się z Leokadią Bekerówną(Leokadia Bäcker von Salzheim z Czerniowiec) i został ojcem syna Władysława.Aresztowany 29 sierpnia 1841 roku Smolka przez dwa lata siedział sam w małej celi ciężkiego więzienia w po karmelickim klasztorze i dopiero w trzecim roku więzienia dostał za towarzysza Floriana Ziemiałkowskiego.21 stycznia 1845 odczytano Smolce wyrok,skazujący go wraz z dwunastoma towarzyszami na karę śmierci przez powieszenie.Równocześnie jednak(przy wstawiennictwu prezydenta Lwowa Franza Kriega)ogłoszono mu monarszą amnestię,dzięki której odzyskiwał natychmiast wolność,bez możliwości wykonywania praktyki adwokackiej,oraz z pozbawieniem stopnia doktorskiego.
Rada Narodowa i Parlament
W rewolucji 1846 r.Smolka nie brał udziału.Edward Dembowski zaoferował mu kierowanie ruchem we Lwowie,zaś otrzymawszy odpowiedź odmowną,zagroził Smolce szubienicą.Gdy wybuchła Wiosna Ludów we Lwowie,w marcu 1848 r.wraz z Florianem Ziemiałkowskim,Agenorem Gołuchowskim i Hefernem zaliczał się do głównych autorów adresu do cesarza,w którym wysunięto żądania ludności,zasiadał w Radzie Narodowej,uczestniczył w obradach kongresu słowiańskiego w Pradze i był pełnomocnikiem Rady Narodowej w Wiedniu.Otrzymawszy z Lubaczowa mandat poselski do Sejmu konstytucyjnego,zasiadł Smolka na lewicy parlamentu wiedeńskiego,którego pierwszym wiceprezesem wybrano go w dniu 14 września 1848.12 października 1848 został wybrany prezydentem całej Izby.Nie zgodził się ani na kuszące materialne propozycje austriackie ani z drugiej strony na nierozważną propozycję detronizacji Habsburgów.Leszek Borkowski w swej rozprawie o„Sejmie rakuskim”,napisał o nim:Jego pewność w zasadach,jego krew zimna,jego wytrwałość,zahartowana w przeciwnościach,wrażały poważanie nawet u ludzi przeciwnych przekonań.Liberalność jego nie zastraszała najwsteczniejszych,a jego umiarkowanie nie było w podejrzeniu u najzagorzalszych.Stanął na czele delegacji witającej w Ołomuńcu nowego władcę,cesarza Franciszka Józefa I,a po gwałtownym rozwiązaniu Sejmu w dniu 8 marca 1849 odważnym wystąpieniem zaznaczył,że parlament ustępuje jedynie wobec militarnej przewagi.
Wycofanie się z polityki i wybór do Rady Państwa
Kolejne 10 lat przeżył Smolka w zaciszu życia prywatnego,oddany pracy zawodowej,gdyż adwokaturę przywrócono mu w 1848 r.Pozostawał jednak pod nadzorem policji i bez jej zezwolenia nie mógł się oddalać ze Lwowa.5 kwietnia 1861 został wybrany posłem do Sejmu z miasta Lwowa,którego obywatelstwo honorowe otrzymał w dniu 11 lipca 1861,przyjął też mandat do Rady Państwa,gdzie stał się najgorętszym rzecznikiem idei autonomii i wolności.Po kilku miesiącach,zniechęcony bezowocną walką w parlamencie usunął się na kilka lat z życia publicznego.Wrócił do niego w latach 1870-1893,zasiadając w parlamencie wiedeńskim(kadencje III-VIII).W 1879 r.wybrany pierwszym wiceprezydentem parlamentu,zaś w latach 1881-1893 jego prezydentem.
Kopiec Unii Lubelskiej i starość
Lwów zawdzięcza mu,oprócz znakomitych,długoletnich usług,dzieło pamiątkowe,kopiec Unii Lubelskiej,który rozpoczęty w dniu 11 sierpnia 1869,został wzięty w 1875 r.pod opiekę przez lwowską Radę Miejską.Z magnacką hojnością zaofiarował Smolka na ten cel przeszło siedemdziesiąt tysięcy złotych i własną,fizyczną pracę nad sypaniem kopca.Nie dane mu było doczekać się chwili ukończenia dzieła.Zmarł 5 listopada 1899,otoczony miłością i szacunkiem współobywateli.Został pochowany na cmentarzu Łyczakowskim,zaś na jednym z głównych placów Lwowa wystawiono mu okazały pomnik,dziś już nieistniejący.Jest autorem studium społeczno-politycznego Ludy Austrii(1848 r.)Honorowy obywatel miast Krakowa,Lwowa,Nowego Sącza,Rzeszowa.Był ojcem Stanisława(1854-1924),polskiego historyka,profesora uniwersytetu lwowskiego i krakowskiego,przedstawiciela krakowskiej szkoły historycznej.Jego imieniem zostały nazwane ulice w Warszawie,Bytomiu,Iławie,Przemyślu,Lesku i plac w centrum Bielska-Białej.