Biografia
Jan Dzierżon urodził się w rodzinie Szymona i Marii z domu Jantos,jako drugi z trojga rodzeństwa.Do dziesiątego roku życia uczęszczał do polskiej szkoły parafialnej w Łowkowicach,potem przez rok do szkoły w Byczynie.W wieku jedenastu lat rozpoczął naukę w gimnazjum we Wrocławiu,które ukończył z wyróżnieniem jesienią 1830 r.W tym samym roku rozpoczął studia na wydziale teologii Uniwersytetu Wrocławskiego,lecz uczęszczał też na wykłady z matematyki,astronomii i historii.Po studiach,w 1834 r.przyjął we Wrocławiu święcenia kapłańskie.Został wikarym w pod opolskich Siołkowicach,a następnie od 1835 r.był proboszczem parafii w Karłowicach koło Brzegu na Śląsku.Będąc proboszczem,prowadził jednocześnie badania nad życiem pszczół i zakładał koła pszczelarskie na Śląsku,z których powstało potem Towarzystwo Pszczelarskie.Krzyżując pszczoły rodzime z włoskimi Dzierżon odkrył zjawisko dzieworództwa.Koncepcję uznano za błędną i potępiona została przez Kościół katolicki.Konflikt się zaostrzył,gdyż Dzierżon uparcie podtrzymywał swoje poglądy wbrew Kościołowi i wielu uczonym.Dopiero w 1906 roku na konferencji przyrodniczej w Marburgu dzieworództwo powszechnie uznano za zjawisko udowodnione.W 1868 r.Dzierżon został zmuszony do rezygnacji z funkcji proboszcza w Karłowicach i został przeniesiony w stan spoczynku.18 lipca 1870 r.obwieszczono ustalenia Soboru Watykańskiego I,a wśród nich:dogmat o nieomylności papieża i konstytucję Dei Filius,wspierającą naukę opartą na Objawieniu i przeciwstawiającą się panteizmowi,materializmowi i racjonalizmowi.Jan Dzierżon nie krył krytycznych uwag wobec nowego dogmatu.Z uwagi na żądanie podpisania indywidualnego aktu lojalności wobec Watykanu wystosował list otwarty na łamach„Schlesische Zeitung”,sprzeciwiający się dogmatowi nieomylności papieża.W rezultacie 30 października 1873 roku został ekskomunikowany.Nie jest więc prawdą,że wstąpił do powstałej w Prusach wspólnoty starokatolików(Brożek,1978 r.) i,że to właśnie było powodem,że biskup wrocławski Heinrich Förster obłożył go klątwą i wykluczył z Kościoła.Po wykluczeniu z kościoła rzymskokatolickiego życie w Karłowicach stało się dla Dzierżona bardzo uciążliwe.W 1884 r.powrócił on do swych rodzinnych Łowkowic.Tam kontynuował prace naukowe nad życiem pszczół,mieszkając od 1885 r.wraz ze swym bratankiem Franciszkiem w niewielkim domu z ogrodem,prowadząc,jak sam to określał,tryb życia pustelnika.Jan Dzierżon zmarł w wieku 95 lat.Jego grób znajduje się w Łowkowicach,natomiast w domu,w którym mieszkał pod koniec życia,mieści się izba jego pamięci.Pamiątek po Dzierżonie zachowało się niewiele.W 1927 r.Franciszek Dierżon przekazał pamiątki Narodowi Polskiemu na ręce pszczelarza Leopolda Pawłowskiego z Rudnika nad Sanem.1 grudnia 1939 r.skonfiskowała je niemiecka żandarmeria,podczas wojny uległy zniszczeniu i rozproszeniu.
Praca naukowa
Jan Dzierżon opublikował w 1845 r.teorię mówiącą,że samce pszczół(trutnie)rozwijają się z niezapłodnionych jaj,a więc mają matkę,a nie mają ojca,zaś samice powstają z jaj zapłodnionych.Stał się tym samym odkrywcą zjawiska partenogenezy(dzieworództwa)u pszczół.Łącznie napisał 26 książek naukowych i ponad 800 artykułów.Wiele z jego dzieł przetłumaczonych zostało na inne języki europejskie.Mimo trudności robionych przez pruskie władze,publikował również w języku polskim głównie w Cieszynie,Lesznie oraz w Pszczynie.W języku polskim ukazały się:„Nowe udoskonalone pszczelnictwo”,„Dodatek do teorii i praktyki nowego pszczelarza” i inne.Zrewolucjonizował hodowlę pszczół,wydawał własne czasopismo pszczelarskie,a ok.roku 1840 skonstruował pierwszy na świecie udany ul szafkowy z ruchomą zabudową,kładąc fundamenty pod konstrukcję współczesnego ula ramowego.Przestrzeń między środkiem sąsiednich plastrów została opisana jako 1.5 cala(38–39 mm).W 1848 roku Dzierżon wprowadził rowki wycinane w bocznych ścianach ula aby zastąpić mniej wygodne przybijane listewki do zawieszania snóz.Rowki te miały wymiary 8X8 mm dokładnie średni wymiar między ¼ i 3/8 cala.Obecnie tzw.“bee space”(pszczela przestrzeń)jest określana właśnie jako wymiar ¼ do 3/8 cala.Pszczoła europejska wypełnia plastrem woskowym przestrzeń większą niż 3/8 cala lub propolisem(kitem pszczelim)szczeliny poniżej ¼ cala.Pomysł Jana Dzierżona wprowadzenia wycięć tych wymiarów świadczy o tym,że rozumiał powyższą zasadę wcześniej niż pierwsze ramki zostały skonstruowane właściwie.Na podstawie wskazań księdza Dzierżona August von Berlepsch(w maju 1852 r.)w Turingii i L.L.Langstroth(w październiku 1852 r.)w Stanach Zjednoczonych zaprojektowali swoje ramki ulowe,pierwsze właściwie funkcjonujące w historii.Na podstawie oryginalnych rysunków można stwierdzić,że wkrótce rowki o przekroju kwadratowym zostały przekształcone ukośnym zrębem od góry co ułatwiało manipulacje snozami.Tego samego typu rowki są skopiowane w opisach Augusta von Berlepsch w roku 1863.W Stanach Zjednoczonych w przeciwieństwie do Europy ule były rozstawiane pojedynczo na większych przestrzeniach i były otwierane od góry,a nie od tyłu jak w popularnych w tym czasie pszczelich pawilonach w Europie Środkowej.We współczesnych ulach pszczela przestrzeń ma główne zastosowanie między bocznymi listwami ramek i ścianami ula.W 1857 r.J.Mehring zastosował prasę do wyrobu węzy pszczoły już nie musiały zajmować się produkcją plastrów.W Polsce za sprawą księdza Jana Dolinowskiego rozpowszechniły się ule ramkowe, otwierane od góry,przez zdjęcie dachu(pierwsze powstały ok.połowy XIX w.)Z wprowadzanych innowacji korzystał również Dzierżon.Wprowadzane usprawnienia pozwoliły mu na profesjonalną hodowlę pszczół posiadał ok.400 rodzin w swoich pasiekach.Poza pszczelarstwem zajmował się także innowacjami agrarnymi,m.in.wprowadził w swojej wsi uprawę łubinu.W 1872 r.za swoje prace naukowe otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Monachijskiego w 400.rocznicę założenia uczelni.Został odznaczony orderami wielu krajów Europy.Był m.in.honorowym członkiem towarzystwa rolniczego w Krakowie i Lwowie.
Wybór publikacji
- Sztuka zrobienia złota,nawet z zielska Tygodnik Polski Poświęcony Włościanom,Pszczyna 15 XI 1845
- Nowe udoskonalone pszczelnictwo księdza plebana Dzierżona w Katowicach na Śląsku.Leszno 1851 r. i 1859 r.(przekład:Józef Lompa)
- Najnowsze pszczelnictwo.Lwów 1853 r.(przekład:Witowski)
- Theorie und Praxis des neuen Bienenfreundes oder neue artender Bienenzucht wydawca:von Bruckisch;304 str.(1848 r.)
- Nachtrag zur Theorie und Praxis...(1852 r.)
- Rationelle Bienenzucht wydawca:Bränder;Brieg;50 str.(1861 r.)
- Neue verbesserte Bienen-Zucht wydawca:Otto Hendel;Halle;5 str.(1861 r.)
- Nationale Bienenzucht wydawca:Falchschen Buchdruckerei;84 str.(1878 r.)
- Der Zwillingstock(1890 r.)
- Nachtrag zu dem Schriften der Zwillingsstock,die zweckmässigste Bienenwohnung wydawca:E.Thielmann;Kreuzburg;16 str.(1890 r.)
Upamiętnienie
- w 1911 r.dyrektor Instytutu pszczelarskiego w Dahlem pod Berlinem wysunął propozycję aby nazwać imieniem ks.Dzierżona jedną z berlińskich ulic znajdującą się przy instytucie.Magistrat Berlina zaprotestował przeciw realizacji pomysłu argumentując,że"nazwisko brzmi po polsku"
- w 1946 r.na cześć Jana Dzierżona miasto Rychbach na Dolnym Śląsku otrzymało nazwę Dzierżoniów
- dziesięć lat później,w 50.rocznicę śmierci,Poczta Polska wyemitowała znaczek okolicznościowy z Dzierżoniem
- we Wrocławiu,przy ul.Bartla,stoi pomnik przyrody czterystu letni dąb szypułkowy,nazwany imieniem Jana Dzierżona
- w Kluczborku znajduje się pomnik i muzeum im.Jana Dzierżona poświęcone sięgającej X wieku historii pszczelarstwa na Śląsku
- jest patronem wielu szkół w Polsce;w wielu polskich miastach znajdują się ulice jego imienia
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz