Ursynów

Dzielnica Warszawy położona w lewobrzeżnej części miasta.Od południa graniczy z gminami Piaseczno,Konstancin-Jeziorna i Lesznowola.Jest jedną z 18 jednostek pomocniczych m.st.Warszawy.Obszar dzisiejszej dzielnicy Ursynów włączono do stolicy w 1951 r.Według danych GUS 1 stycznia 2015 dzielnica Ursynów miała powierzchnię 43,79 km²,a liczba mieszkańców(stan na 31 grudnia 2014)wynosiła 148385.

Informacje ogólne
Nazwa dzielnicy pochodzi od drugiego imienia Juliana Ursyna Niemcewicza,który w tych okolicach posiadał swoje dobra.Przed 27 października 2002,kiedy wprowadzono nowy podział administracyjny stolicy,była to gmina Warszawa-Ursynów;wcześniej,do 1994 r.tereny dzisiejszego Ursynowa były częścią dzielnicy Mokotów.Ursynów jest największym zespołem osiedlowym stolicy.Do niedawna jedynie"dzielnica-sypialnia",powoli zmienia swój charakter głównie dzięki centrom handlowym(przede wszystkim hipermarketom),rozrywkowym(Multikino)oraz instytucjom publicznym,takim jak Centrum Onkologii,Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego,czy wyższym uczelniom prywatnym,takim jak Szkoła Wyższa Przymierza Rodzin,Wyższa Szkoła Ekonomiczno-Informatyczna czy Wyższa Szkoła Zarządzania Personelem.Na Ursynowie ma także swoją siedzibę rozgłośnia Antyradia oraz Radia Jutrzenka.Od 1980 r.działają na Ursynowie drużyny harcerskie,obecnie jednostki męskie zrzesza Ursynowski Hufiec Harcerzy"Rawicz".Działa też Hufiec ZHP Warszawa Ursynów,w skład hufca wchodzą dwa szczepy 234 i 69.
Części Ursynowa
Podział w MSI
Według Miejskiego Systemu Informacji Ursynów dzieli się na 14 obszarów:

• Dąbrówka
• Grabów
• Jeziorki Północne
• Jeziorki Południowe
• Kabaty
• Natolin
• Pyry
• Skarpa Powsińska
• Stary Służew
• Stary Imielin
• Ursynów Centrum
• Ursynów Północny
• Wyczółki

Podział według TERYT
Zgodnie z Krajowym Rejestrem Urzędowym Podziału Terytorialnego Kraju(TERYT)Ursynów dzieli się na 18 części:

• Dawidy Poduchowne
• Dawidy Zwykłe
• Dąbrówka
• Grabów
• Grabówek
• Imielin
• Janówek
• Jeziorki Polskie
• Kabaty
• Krasnowola
• Ludwinów
• Łęczyca
• Moczydło
• Natolin
• Nowe Jeziorki
• Pyry
• Ursynów
• Wyczółki

Burmistrzowie Ursynowa

• Stanisław Faliński 1994–2002
• Tomasz Sieradz 2002–2003
• Andrzej Machowski 2003–2006
• Tomasz Mencina 2006–2009
• Urszula Kierzkowska 2009–2010
• Piotr Guział 2010–2014
• Robert Kempa od 2014 r.

Rada Dzielnicy
Rada Dzielnicy Ursynów to organ stanowiący i kontrolny dzielnicy.Poniższa tabela prezentuje wyniki wyborów do rady,poniżej zamieszczone są informacje o zmianach w trakcie kadencji.

Ugrupowanie	Kadencja 2002-2006	Kadencja 2006-2010	Kadencja 2010-2014	Kadencja 2014-2018

Sojusz Lewicy Demokratycznej 8(SLD-UP)3 i (LiD)

Platforma Obywatelska 7 11 11 11

Prawo i Sprawiedliwość 10 5 4 5

Nasz Ursynów 6 10 6 ii

Radni niezrzeszeni 3

i Radny Piotr Skubiszewski opuścił LiD w 2009 r. i przyłączył się do Naszego Ursynowa

ii Radna Teresa Jurczyńska-Owczarek została usunięta z klubu"Nasz Ursynów"za poparcie kandydata PO na burmistrza

Historia Ursynowa

Leżące na terenie dzielnicy stare osady i wsie(Służew,Służewiec,Wolica,Kabaty,Imielin(osiedle w Warszawie),Wyczółki,Moczydło,Dąbrówka,Pyry)mają wielowiekową przeszłość.Jednak dopiero po 1977 roku zaczęły na ich terenie powstawać osiedla mieszkaniowe i bloki z tzw.wielkiej płyty.Wybudowano je na ziemi,która w prehistorii tak zresztą jak i większa część lewobrzeżnej Warszawy była pustką osadniczą.Na terenie Moczydła i Lasu Kabackiego znaleziono niedawno krzemienne narzędzia do obróbki skóry sprzed około 6 tys.lat p.n.e.(mezolit).Potem jednak długo nie było tutaj niczego oprócz lasów i dopiero urna z okresu kultury łużyckiej(1300–400 r.p.n.e.)znaleziona na Służewie pozwala domyślać się kiedy na terenie współczesnego Ursynowa rozpoczęło się osadnictwo.Około 1065 r.w Służewie benedyktyni z Mogilna koło Kruszwicy ulokowali ośrodek misyjny.Przesiedlił ich książę Konrad I mazowiecki,który oddał Służew swemu rycerzowi Gotardowi jako villa militari,w zamian za obronę tych ziem przed Prusami,Litwinami i Jaćwingami,a także jako zapłatę.W 1238 r.w Służewie założono parafię i kościół św.Katarzyny,które istnieją do dziś i są uznawane za najstarsze w całej Warszawie.Służew leżał wtedy u ujścia Potoku Służewieckiego do Wisły,płynącej u samych stóp dzisiejszej Skarpy Warszawskiej.W jego pobliżu znajdował się bród,którym wiódł szlak handlowy z południa Francji do Kijowa.Na początku XVI wieku przy kościele powstała szkoła parafialna,a z czasem także sierociniec,dom starców i niewielki szpital.W XIV wieku do potomków Gotarda rodziny Służewskich herbu Radwan należało już 17 miejscowości ulokowanych na terenie dzisiejszego Ursynowa.Dwa stulecia później,w XVII i XVIII wieku ich coraz bardziej rozdrobnioną własność stopniowo wykupywali magnaci,coraz liczniej rezydujący w nowej stolicy Polski Warszawie.Służew nabyli ówcześni właściciele Wilanowa Sobiescy.Niedługo później w okolicy powstały także majątki Leszczyńskich,Radziwiłów i innych rodów.Płody rolne zbierane na tym obszarze żywiły mieszkańców rozwijającej się Warszawy,z lokatorami arystokratycznych rezydencji włącznie. Ich"rekreacyjnym zapleczem"były wykupywane tutejsze wsie.Po potopie szwedzkim zaczęto tu wytwarzać mocne i bardzo poszukiwane cegły.Rosła liczba cegielni,a tradycja ich wyrobu przetrwała aż do połowy XX wieku.W 1898 roku dla obsługi transportowej lokalnych cegielni założono linię kolejki wąskotorowej biegnącej od warszawskich Rogatek Mokotowskich do Piaseczna i Góry Kalwarii.W pobliżu kościoła św.Katarzyny w 1817 roku Stanisław Kostka Potocki wybudował rekreacyjny pałacyk Gucin.Po jego śmierci wdowa po nim założyła Gucin Gaj,znany i podziwiany ogród pomnik,w którym drzewom towarzyszyły obeliski i kamienie poświęcone słynnym Polakom.Ogród został zniszczony podczas drugiej wojny światowej.Ursynów,od którego wzięła miano cała dzisiejsza dzielnica,powstał w latach 1775–1780.Początkowo nosił nazwę Rozkosz,nadaną dla upamiętnienia miesiąca miodowego Stanisława Kostki Potockiego i Aleksandry z Lubomirskich.W 1822 r.Rozkosz kupił Julian Ursyn Niemcewicz,który bardzo chciał nazwę folwarku przez pamięć swego pobytu w Stanach Zjednoczonych zmienić na"Amerykę"lub"Waszyngton".Od tego pomysłu odstąpił pod wpływem przyjaciół,którzy ostrzegali go,że"nazwisko wolnego kraju wzięte będzie za bunt i sprzysiężenie"przez zaborcę.Ostatecznie folwarczek został nazwany Ursynowem od rodowego przydomku swego właściciela.Do Ursynowa przybywało wielu znamienitych gości,wśród nich także młody Juliusz Słowacki.W jednym z listów do matki poeta opisał Niemcewicza,a także jego dom i ogród"zarosły wielkimi drzewami,bardziej do dzikiego lasu niż do ogrodu podobny".Kolejny właściciel Ursynowa wnuk Zygmunta Krasińskiego Adam ofiarował w 1906 roku 120 hektarowy folwark Ursynów,włącznie z istniejącym do dziś pałacem,Polskiej Macierzy Szkolnej.Pół wieku później teren ten objęła Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego.W roku 1912,powstaje tu Pierwsza Ursynowska Drużyna Harcerzy im.Juliana Ursyna Niemcewicza.Jej drużynowym był harcmistrz Władysław Olędzki Harcerz Rzeczypospolitej.W 1929 roku Pierwsza Ursynowska liczyła 61 harcerzy w 6 zastępach.W 1928 roku dziesiątka harcerzy z Pierwszej Ursynowskiej Drużyny Harcerzy reprezentowała Polskę na Międzynarodowym Zlocie Skautów Wodnych w Budapeszcie zajmując pierwsze miejsce w klasyfikacji ogólnej.Aleksander Kamiński opisał później ich osiągnięcia w swojej książce pt."Narodziny dzielności"(Warszawa,1947 r.)Tradycję ursynowskich harcerzy kontynuuje Hufiec ZHP Warszawa Ursynów i Ursynowski Hufiec Harcerzy"Rawicz".W 1934 roku skrajem Ursynowa przeciągnięto linię kolejową Warszawa-Radom,a tuż obok zbudowano międzynarodowe lotnisko Okęcie,obecnie nazywane Lotniskiem Chopina.Od 1937 r.w Pyrach znajdował się tajny ośrodek Biura Szyfrów(Referat Niemiecki,BS-4).W 1938 roku do Warszawy włączono wsie Służew i Służewiec,gdzie został zbudowany nowoczesny hipodrom.Z kolei prezydent Warszawy Stefan Starzyński wykupił dla stolicy Las Kabacki,wykorzystując na ten cel fundusze uzyskane z miejskich obligacji.Dziś jest to rezerwat przyrody nazwany imieniem Starzyńskiego.W latach II wojny światowej,a przede wszystkim w czasie powstania warszawskiego,wielu mieszkańców terenów wchodzących w skład obecnej dzielnicy Ursynów,walczyło w oddziałach pułku AK"Baszta",a mogiły powstańców tworzą oddzielną kwaterę na parafialnym cmentarzu w Pyrach.Pomnik głaz upamiętniający natarcie batalionu Karpaty pułku"Baszta"na koszary SS na Służewcu stanął po wojnie przed bramą główną Torów Wyścigów Konnych. Ważniejsze obiekty w obrębie dzielnicy

Rezerwat przyrody Las Kabacki im.Stefana Starzyńskiego Dąb Mieszko I Fort VIII(„Służew”)jeden z fortów Twierdzy Warszawa Ogród Botaniczny Polskiej Akademii Nauk Aleja Kasztanowa Park Romana Kozłowskiego w Warszawie Tor Wyścigów Konnych Służewiec Centrum Onkologii Instytut im.Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie Instytut Hematologii i Transfuzjologii Kościół św.Katarzyny Pomnik Męczenników Terroru Komunistycznego 1944–1956 Pałac„Ursynów” Gucin Gaj Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Arena Ursynów Kościół Wniebowstąpienia Pańskiego Centrum Operacji Powietrznych Stacja Techniczno-Postojowa Kabaty Park Kultury w Powsinie Kościół św.Tomasza Apostoła w Warszawie Jezioro Imielińskie Ciekawostki

17 grudnia 1900 odbył się na terenie przyszłej dzielnicy specyficzny pojedynek na pistolety pomiędzy Wojciechem Kossakiem a Julianem Fałatem Ursynów został włączony do Warszawy dopiero w 1951 r. na terenie Ursynowa działa protestancka wspólnota o nazwie Ursynowska Społeczność Ewangeliczna,będąca jednym z nielicznych polskich wyznań,które włączyło nazwę dzielnicy do swojej nazwy na Ursynowie dzieje się większa część filmu Marka Koterskiego pt."Dzień świra",główny bohater,Adaś Miauczyński,mieszka w bloku przy ul.Kulczyńskiego 7 w pobliżu metra Imielin przy ulicy Grzegorzewskiej 3 znajduje się blok,w którym kręcono część zdjęć do serialu"Alternatywy 4" ursynowskie wzniesienie Kopa Cwila wzięło swą nazwę od inspektora budowlanego Cwila,który wpadł na pomysł zwożenia ziemi z pobliskich budów i gromadzenia ich w jednym miejscu Ursynów dał nazwę prototypowemu poduszkowcowi polskiemu Ursynów M-6

Władysław Olędzki

Władysław Erazm Olędzki(herbu Rawicz)pseudonim Papa(ur.2 czerwca 1892 w Warszawie,zm.w grudniu 1944 w Skierniewicach nauczyciel,harcmistrz).Urodził się 2 czerwca 1892 w Warszawie.Był synem Konstantego,urzędnika kolejowego i Marii z Klimowiczów.W 1910 r.ukończył szkołę techniczną w Warszawie.W 1912 r.założył na Ursynowie k.Warszawy I Ursynowską Drużynę Harcerzy im.J.U.Niemcewicza.Pracę nauczyciela wychowania fizycznego rozpoczął w 1916 r.w szkole realnej i równocześnie w gimnazjum męskim.W latach 1920-29 był nauczycielem wychowania fizycznego w Ursynowie k.Warszawy,w latach 1926-32 w gimnazjum Giżyckiego w Warszawie,a w latach 1932-37 w Państwowym Gimnazjum im.Stefana Batorego również w Warszawie.Od września 1937 r.pracował w Kuratorium Okręgu Szkolnego m.st.Warszawy na stanowisku naczelnika wydziału Wychowania Fizycznego.W okresie pracy w Ursynowie ukończył Centralny Instytut Wychowania Fizycznego.Z ruchem młodzieżowym Władysław Olędzki zetknął się wcześnie.Początkowo działał w„Junactwie”jako drużynowy I Drużyny Junackiej im.ks.Józefa Poniatowskiego w Warszawie,później jako członek komendy,a od 1916 r.jako komendant Okręgu Lubelskiego.W tym też czasie należał do POW.Następnie we wszystkich kolejno szkołach,w których uczył był równocześnie drużynowym drużyn harcerzy.W latach 1933-39 był komendantem Mazowieckiej Chorągwi Harcerzy.
Brał udział w licznych zlotach krajowych i zagranicznych:

• w 1928 r.prowadzona przez niego I Ursynowska Drużyna Harcerzy zajęła I miejsce na międzynarodowym zlocie skautów wodnych na Węgrzech
• w 1929 r.uczestniczył w Jamboree w Anglii
• w 1933 r.uczestniczył w Jamboree na Węgrzech
• zimą 1933/4 był komendantem obozu zimowego Warszawskiej Chorągwi Harcerzy w Krynicy
• w 1935 r.był komendantem IV podobozu na Jubileuszowym Zlocie ZHP w Spale
• w sierpniu 1935 r.brał udział w wyprawie jachtu„Zawisza Czarny”do Szwecji
• w 1936 r.przebywał wraz ze swą 23 Warszawską Drużyną Harcerzy jako reprezentacją ZHP na Olimpiadzie w Berlinie
• w 1937 r.uczestniczył w Jamboree w Holandii

We wrześniu 1939 r.ewakuowany wraz z Kuratorium znalazł się w Wilnie.Pracował tam w Wileńskiej Komendzie Chorągwi Szarych Szeregów pod kryptonimem„Brama”.Został aresztowany w styczniu 1941 r.Uciekł z transportu w czerwcu i przedostał się do Warszawy.Tu pracował nadal w Szarych Szeregach,pełniąc m.in.w latach 1943-44 w Głównej Kwaterze(„Pasiece”)funkcję kierownika Zastępu Wizytatorów tzw.„Polski Centralnej”,obejmującej chorągwie:warszawską(„Ul Wisła”),mazowiecką(„Ul Puszcza”),radomską(„Ul Rady”) i lubelską(„Ul Zboże”).Pracował też w tajnym nauczaniu,zorganizowanym przez tajne Gimnazjum i Liceum im.S.Batorego dla Grup Szturmowych Szarych Szeregów w Warszawie.W czasie powstania warszawskiego hm.Olędzki pełnił obowiązki Komendanta Warszawskiej Chorągwi Harcerzy w związku z odcięciem od śródmieścia Warszawy ówczesnego komendanta Chorągwi hm.Stefana Mirowskiego.Aresztowany przez Gestapo na terenie Skierniewic w listopadzie 1944 r.został tam rozstrzelany w grudniu.Władysław Olędzki posiadał stopień harcmistrza.Był odznaczony Krzyżem Niepodległości,Złotym Krzyżem Zasługi oraz,w związku z jedenastokrotnym uratowaniem życia tonącym,Harcerskim Medalem za Ratowanie Życia.Posiadał uzdolnienia i zamiłowania malarskie.Z licznych jego prac(akwaforty,akwarele,drzeworyty)większość zaginęła.Nieliczne znajdują się w posiadaniu rodziny.16 stycznia 1916 ożenił się z Ireną z hr.Mohlów.Z małżeństwa tego urodził się w 1917 r.syn Zbigniew Stefan,a w 1919 r.córka Stanisława Sławomira.
Był współautorem dwóch prac wydanych drukiem:

• Starzyński A.Kindler K.Olędzki W.„Gry sportowe”,Warszawa 1923 r.
• Olędzki W.Żelazowski Ł.„Wychowanie fizyczne w obozach letnich”,Warszawa 1932 r.

Kazimierz Lutosławski

Ur.4 marca 1880 w Drozdowie k.Łomży,zm.5 stycznia 1924 tamże polski ksiądz rzymskokatolicki,doktor medycyny i teologii,działacz endecki,poseł na Sejm Ustawodawczy oraz na Sejm I kadencji,dziennikarz,pedagog,ideowy mentor twórców skautingu i harcerstwa polskiego,projektant polskiej odznaki skautowej,która stała się pierwowzorem krzyża harcerskiego.

Młodość
Urodził się 4 marca 1880 w miejscowości Drozdowo w powiecie łomżyńskim w rodzinie ziemiańskiej Franciszka Dionizego Lutosławskiego h.Jelita i Pauliny Lutosławskiej ze Szczygielskich,których był piątym dzieckiem.Dzieciństwo spędził w rodzinnym majątku.Wstępną naukę z zakresu szkoły średniej pobierał wraz z najmłodszym bratem Józefem od starannie dobieranych przez starszego brata,Wincentego,nauczycieli domowych.Ostatecznie ukończył szkołę średnią w Rydze,gdzie był również twórcą kasy pomocy dla niezamożnych uczniów.Po ukończeniu szkoły rozpoczął studia medyczne na Uniwersytecie w Zurychu na wydziale medycyny,higieny i wychowania.Podczas pobytu w Zurychu prowadził aktywną działalność wśród polskiej młodzieży uniwersyteckiej,był członkiem Związku Młodzieży Polskiej„Zet”jako sekretarz centrali zjednoczenia oraz Organizacji Młodzieży Narodowej.Był także komendantem gniazda Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego„Sokół”przy Uniwersytecie w Zurychu.Studia medyczne ukończył 21 grudnia 1903.Przez krótki czas praktykował w szpitalach dziecięcych na terenie Warszawy.Następnie wyjechał do Wielkiej Brytanii,gdzie również praktykował w szpitalach dziecięcych.Jednocześnie podjął naukę w Szkole Nauk Politycznych oraz studiował fizykę w Londynie.Napisał wówczas podręcznik do nauki języka angielskiego.W 1905 r.zapadł na gruźlicę,podjął leczenie w Zakopanem oraz w zakładzie dra Apolinarego Tarnawskiego w miejscowości Kosów.Właśnie tam po raz pierwszy założył dla dzieci kuracjuszy tzw.wakacyjną drużynę„Dzieci Kosowskich”,na wzór drużyn skautowych.Od jesieni 1906 r.zaangażował się w tworzenie szkoły na wzór angielski(wzorowanej na szkole Cecila Reddiego)dla dzieci z zamożnych rodzin.Została ona otwarta 11 maja 1907 w Starej Wsi pod Nowomińskiem,na ziemiach należących do Maurycego Zamoyskiego i nosiła nazwę Czteroletnie Ognisko Wychowawcze Wiejskie.W 1911 r.będąc na wakacjach w Drozdowie,Lutosławski założył zastępy„Kruki” i „Czajki”,do których należały dzieci z rodziny Lutosławskich oraz rodzin zaprzyjaźnionych.W przyszłości członkowie tych zastępów mieli dać początek zastępom warszawskim przy szkole E.Konopczyńskiego i drużynie im.księcia Józefa Poniatowskiego.W 1909 r.Kazimierz Lutosławski podjął decyzję o zostaniu księdzem.Święcenia kapłańskie otrzymał z rąk kardynała Desiré Merciera 23 czerwca 1912,po trzyletnich studiach filozoficznych i teologicznych w seminarium we Fryburgu.Dwa lata później,w 1914 r.obronił we Fryburgu doktorat z teologii.W okresie działań wojennych w 1915 roku został ewakuowany na Wschód.W Moskwie otworzył polską szkołę średnią,następnie został kapelanem Brygady Strzelców Polskich.
Poglądy i działalność publiczna
Poglądy Kazimierza Lutosławskiego charakteryzowały się silnym zabarwieniem katolicko-narodowym.W początkach działalności politycznej był członkiem Związku Młodzieży Polskiej„Zet”.W okresie studiów zagranicznych zapoznał się z poglądami endecji.Od 1903 r.był członkiem Ligi Narodowej i Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego.Wkrótce został współpracownikiem Romana Dmowskiego.W okresie pobytu w Rosji w latach 1915-1918 współpracował z endecką„Gazetą Polską”,„Sprawą Polską”.W lipcu 1917 roku został członkiem Rady Polskiej Zjednoczenia Międzypartyjnego w Moskwie,w której kierował komisją wojskową Rady Polskiej tego ugrupowania politycznego,zajmującego się przerzucaniem polskich żołnierzy do Murmańska.Od jesieni 1917 r.redagował pisma„Polak-katolik” i „Wygnaniec”.Po powrocie do kraju został członkiem Zarządu Głównego Związku Ludowo-Narodowego(ZLN),publikował prace pedagogiczne,współpracował z„Gazetą Warszawską”,„Myślą Narodową”,„Harcerzem”.W ramach działalności ZLN zainaugurował w 1920 r.w Łomży cykl wykładów Bankructwo socjalizmu,promujących poglądy endecji.W czasie wojny polsko-rosyjskiej był kapelanem wojskowym.W 1922 r.został odznaczony Krzyżem Walecznych.W latach 1919-1920 był redaktorem tygodnika„Sprawa”,opublikował także swoje prace pt.Hasła rewolucji w świetle nauki katolickiej oraz Stronnictwa w kraju i w świecie.W latach 1919 oraz 1922 był wybierany posłem na Sejm Ustawodawczy oraz na Sejm I kadencji z ziem Mazowiecko-Podlaskich,gdzie pełnił funkcję przewodniczącego Sejmowej Komisji Konstytucyjnej i regulaminowej,oświatowej,spraw zagranicznych.Deklarował swój sprzeciw wobec polityki Piłsudskiego.Zaraz po Bitwie Warszawskiej oskarżył Piłsudskiego na łamach„Myśli Narodowej”o zdradę.Według niego cała wcześniejsza działalność legionowa miała służyć nie niepodległości,lecz wykrwawieniu młodzieży polskiej.Podczas sprawowania funkcji poselskich brał udział w pracach komisji,był autorem wniosków i współautorem wielu ustaw,ponadto był głównym autorem wstępu do konstytucji marcowej w 1921 r.roty przysięgi prezydenta i ślubowania poselskiego.Był przeciwny wyborowi Gabriela Narutowicza na prezydenta RP,występował przeciwko niemu w prasie i przemówieniach publicznych.Atakował prezydenta jako wybranego„głosami niepolskimi” i podobnie jak w całej swojej publicystyce politycznej uciekał się do haseł radykalnie antysemickich(np.„Jak śmieli Żydzi narzucić Polsce swojego prezydenta?”)Po zamordowaniu prezydenta Narutowicza był obok m.in.gen.Hallera osobą oskarżaną przez przeciwników endecji o podżeganie do zbrodni.
Skauting i harcerstwo
W okresie studiów w Anglii Kazimierz Lutosławski zapoznał się z ideą ruchu skautowego,zapoczątkowanego przez generała Roberta Baden-Powella.Po powrocie do kraju dążył do upowszechnienia jego zasad wśród młodzieży polskiej.Był prekursorem skautingu na ziemiach polskich.Mottem działań Lutosławskiego było wykształcenie dzielnych obywateli Polski i kościoła katolickiego.W 1906 r.będąc na leczeniu w Zakładzie dr.Tarnawskiego,założył dla dzieci kuracjuszy tzw.wakacyjną drużynę„Dzieci Kosowskich”.Rok później wspólnie z księdzem Janem Gralewskim utworzył czteroletnie Ognisko Wychowawcze Wiejskie w Starej Wsi pod Nowomińskiem.Do szkolnego programu wprowadził elementy pracy skautowej.W lipcu 1911 r.w Drozdowie dla dzieci z rodziny Lutosławskich i ich przyjaciół zorganizował zastępy Kruki” i „Czajki”.Do współpracowników Lutosławskiego w początkowym okresie jego działalności na rzecz szerzenia ruchu harcerskiego należeli Andrzej Małkowski i Olga Drahonowska-Małkowska,którym w 1913 r.w Zakopanem udzielił ślubu.Po otrzymaniu święceń kapłańskich został prefektem szkół warszawskich i z wielką energią oddał się pracy w harcerstwie.Był instruktorem skautowym,kapelanem skautów i kapelanem obozowym.Do 1914 r.był członkiem Naczelnej Komendy Skautowej w Królestwie Polskim.Z funkcji tych ustąpił na skutek rozłamu w warszawskim skautingu.Jednym z powodów rozłamu był publiczny odczyt ks.Lutosławskiego dla młodzieży skautowej,w którym skrytykował on zrywy powstańcze z 1830 i 1863 r.
Krzyż harcerski

15 października 1911 na łamach pierwszego numeru lwowskiego„Skauta”został ogłoszony konkurs na polską odznakę skautową.Żadna z prac nie zainteresowała powołanej do rozstrzygnięcia konkursu komisji(projekt Lutosławskiego zdobył III nagrodę).Pod koniec 1912 r.Naczelna Komenda Skautowa do dalszych prac nad projektem wyznaczyła ks.Kazimierza Lutosławskiego.Po dokonaniu kilku poprawek zaprojektowana przez niego odznaka weszła do użytku w 1913 roku.Nadawana była głównie harcerzom warszawskim.
Kazimierz Lutosławski symbolikę krzyża(wersji z lat 1913-1915)opisał następująco:

Wianek z dębu i wawrzynu oznacza cele do zdobycia:siłę i umiejętność,sprawność i wiedzę.Oplata on główny symbol skautowy:krzyż z hasłem„Czuwaj”.Kształt tego krzyża jest dawny:takiego użyto do naszego orderu waleczności:Virtuti Militari;uprzytamnia on w szczególności obowiązek dzielności.Ma on pośrodku kółko symbol doskonałości,a w nim gwiazdę promienną,jakby światło przewodnie:„ad astra!”A sam krzyż znaczy:per aspera,bo wskazuje ciężką,cierniami walki z własnymi słabościami usłaną drogę,a przy tym oznacza też gotowość do walki i do wszelkich poświęceń aż do męczeństwa za wiarę,aż do śmierci za Ojczyznę:Bóg i Ojczyzna są treścią wewnętrzną tego znaku.Hasło„Czuwaj”na nim to pobudka,ostrzeżenie:oznacza gotowość ducha do pracy nieustannej...

Najprawdopodobniej w roku 1915 miejsce gwiazdy zaczęła zajmować wzorowana na lilijce skautowej lilijka harcerska.Ostateczny kształt krzyża harcerskiego został ustalony podczas konferencji zjednoczeniowej ZHP w dniach 1–2 listopada 1918 jako odznaka polskiego harcerstwa.
Rozłamy w warszawskim skautingu

Jesienią 1914 r.tuż po wybuchu pierwszej wojny światowej,kilkunastu drużynowych warszawskich drużyn skautowych na czele z Piotrem Olewińskim wzięło udział w proteście przeciwko postawie księdza Lutosławskiego.Opowiadał się on za współpracą z Rosją i krytykował czyn zbrojny Legionów Polskich Piłsudskiego.Protestujący domagali się ustąpienia ks.Lutosławskiego z Naczelnej Komendy Skautowej.Piotr Olewiński został zdegradowany.NKS próbowała odsunąć go od pracy w drużynie,co było przyczyną rozłamu w 2 Warszawskiej Drużynie Harcerzy.Część drużyny opowiedziała się za Olewińskim,legionami Piłsudskiego i walce przeciwko Rosji,część zaś za NKS i Lutosławskim.Trzynastu zbuntowanych drużynowych wypowiedziało posłuszeństwo warszawskiemu NKS-owi i utworzyli Wydział Rady Drużynowych(tzw.Rebelię).Przewodniczącym zbuntowanej Rady Drużynowych został Piotr Olewiński.Przez kolejne miesiące,do wiosny 1915 r.prowadzono pertraktacje w sprawie zjednoczenia.W wyniku porozumienia ks.Lutosławski opuścił zarząd NKS.Skauting warszawski opowiedział się za walką przeciwko Rosji.5 sierpnia 1915 opuszczona przez Rosjan Warszawa została zajęta przez Niemców.Większa część drużynowych i starszych skautów wstąpiła do Batalionu Warszawskiego POW.Dla batalionu zorganizowano trzytygodniowe przeszkolenie wojskowe.22 sierpnia jednostka wyruszyła w kierunku Włodawy,aby połączyć się z I Brygadą Legionów.
Wpływ na powstające harcerstwo
1–2 listopada 1918 odbyła się konferencja zjednoczeniowa.Organizacje harcerskie z zaboru pruskiego,Małopolski,Rusi i Rosji,Królestwa Kongresowego i Litwy złączyły się w Związek Harcerstwa Polskiego.Kazimierz Lutosławski współpracował nad projektem statutu ZHP oraz przy wypracowaniu tekstów Prawa i Przyrzeczenia harcerskiego.Na konferencji został także ostatecznie zatwierdzony kształt Krzyża harcerskiego.Wpływ Lutosławskiego na polskie harcerstwo był znaczący,wprowadził do niego akcenty ideologii endeckiej.Przejawiało się to we wpajaniu młodzieży wartości narodowo-religijnych.Lutosławski jest uważany za jednego z głównych ideologów skautingu polskiego.Skupiał się na tym,aby skauting był przede wszystkim narzędziem formacji wewnętrznej młodzieży.Dla Lutosławskiego skauting był pomocą w procesie wychowawczym,miał za zadanie ukształtować zdrowego ducha narodu.Swoje podręczniki i artykuły dla harcerzy podpisywał pseudonimem„x.Jan Zawada”,używał też pseudonimu„Szary”.Wydał książki pt."Czuj Duch","Jak prowadzić pracę skautów"oraz"Śpiewnik polskiego skauta".
Śmierć i upamiętnienie
Kazimierz Lutosławski zmarł 5 stycznia 1924 w wieku 44 lat na skutek szkarlatyny,którą zaraził się podczas pełnienia posługi duszpasterskiej.Pochowany został w rodzinnym Drozdowie.Pośmiertnie za zasługi dla harcerstwa został uhonorowany tytułem Harcerza Rzeczypospolitej.W 70 rocznicę śmierci w dniach 14–18 stycznia 1994,odbył się I Zlot dh.Szarego.Inicjatorami przedsięwzięcia były 36 Łomżyńska Drużyna Pożarnicza„Wigilowie”im.Mariana Wojciecha Śmiarowskiego oraz PH 101 z Łomży.Podczas zlotu na płycie grobowej Lutosławskiego została wmurowana kopia krzyża harcerskiego.W pierwszych dniach marca,zaczynając od 1995 r.odbywają się coroczne Zloty dh.Kazimierza Lutosławskiego„Szarego”.
Odznaczenia

• 1921 r.Odznaka ZHP„Wdzięczności”
• 1922 r.Krzyż Walecznych(za posługę duszpasterską w Wielkanoc 1916 roku,na froncie Pierwszej Brygady Strzelców Polskich,podczas I wojny światowej)

Publikacje
Kazimierz Lutosławski był autorem 23 publikacji,współautorem 3,redaktorem 4,napisał przedmowę do trzech książek oraz przetłumaczył jedną z języka francuskiego.W swoich dziełach podpisywał się zarówno swoim nazwiskiem,jak i pseudonimem Jan Zawada oraz inicjałami K.L.
Autorstwo

1. K.L.[K. Lutosławski],Jan Henryk Dąbrowski,Londyn,nakładem Naczelnego Komitetu Z.H.P.1944 r.
2. K.L.[K.Lutosławski],Jan Karol Chodkiewicz,Londyn,Naczelny Komitet Z.H.P.,1944 r.
3. K.L.[K.Lutosławski],Maria Skłodowska-Curie,Londyn,nakładem Naczelnego Komitetu Z.H.P.,1944 r.
4. K.L.[K.Lutosławski],Romuald Traugutt,Londyn,nakładem Naczelnego Komitetu Z.H.P.1944 r.
5. K.L.[K.Lutosławski],Stanisław Żółkiewski,Londyn,nakładem Naczelnego Komitetu Z.H.P.1944 r.
6. K.L.[K.Lutosławski],Walerian Łukasiński,Londyn,nakładem Naczelnego Komitetu Z.H.P.1944 r.
7. K.L.[K.Lutosławski],Wywiad i wywiadowcy,Londyn,nakładem Naczelnego Komitetu Z.H.P.1944 r.
8. K.Lutosławski,Czem jest skauting polski?Gawęda obozowa,Warszawa,skład główny w Redakcji„Przebudzenia”,1913 r.
9. K.Lutosławski,Hasła rewolucji w świetle nauki katolickiej.Głos kapłana do braci w Chrystusie o tem,jak w samym zaczątku uniknąć drogi,po której ojczyzna w przepaść bolszewizmu stoczyć by się musiała,Warszawa,E.Wende i Spółka,1919 r.
10. K.Lutosławski,Letniska młodzieży szkolnej.Podręcznik dla kierowników,Z.1,Przygotowanie,Warszawa,skład główny w Księgarni J.Lisowskiej,1915 r.
11. K.Lutosławski,Letniska młodzieży szkolnej.Podręcznik dla kierowników,Z.2,Urządzenie,Warszawa,skład główny w Księgarni J.Lisowskiej,1915 r.
12. K.Lutosławski,Letniska młodzieży szkolnej.Podręcznik dla kierowników,Z.3,Zajęcia ogólne,Warszawa,skład główny w Księgarni J.Lisowskiej,1915 r.
13. K.Lutosławski,Młodzież a polityka,Warszawa,skł.gł.Admin.„Gaz.Por.2 Grosze”,1915 r.
14. K.Lutosławski,Nowe zasady pedagogiczne w wychowaniu domowem.Odczyt wygłoszony w Związku Naukowo-Literackim we Lwowie d.8 listopada 1906 r.Lwów,Księgarnia Polska B.Połonieckiego,Warszawa,Wende i Sp.1906 r.
15. K.Lutosławski,O potrzebie filozofji w wykształceniu rolnika-obywatela.Cztery listy do przyjaciela,Warszawa,E.Wende,Łódź,L.Fiszer,1913 r.
16. K.Lutosławski,Skauting jako system wychowania moralnego,Warszawa,skład główny w Administracji„Prądu”,1913 r.
17. K.Lutosławski,Stronnictwa w kraju i w sejmie,wyd.2,Warszawa,nakł.Sekr.Głównego Związku Lud.Narod.1921 r.
18. K.Lutosławski,Teologja.Wykład dla wykształconego ogółu,Cz.1,Podstawy wiary i moralności,T.1,Bóg jako przyczyna,Warszawa[etc.]Gebethner i Wolff,Kraków,G.Gebethner,[1918 r.]
19. K.Lutosławski,Teologja.Wykład dla wykształconego ogółu,Cz.2,Życie moralne,T.3,Dążenie stworzenia rozumnego do Boga.Rozbiór szczegółowy.O cnotach teologicznych,Warszawa[etc.]Gebethner i Wolff,Kraków,G.Gebethner,[1918 r.]
20. K.Lutosławski,Trucizna duszy chrześcijańskiej socjalizm,Warszawa,Komitet Zjednoczenia Kresów Wschodnich z Rzecząpospolitą Polską,1920 r.
21. K.Lutosławski,Wojna wobec moralności chrześcijańskiej,Warszawa[etc.]nakł.Ksiegarni Gebethnera i Wolffa,1915 r.
22. J.Zawada[K.Lutosławski],Czuj duch!Szesnaście gawęd obozowych o idei skautingu,Kraków,G.Gebethner i Spółka,1917 r.
23. J.Zawada[K.Lutosławski],Śpiewnik polskiego skauta,Kraków,[s.n.]1914 r.

Współautorstwo

1. W.Czartoryski,J.Gralewski,K.Lutosławski,Polskie Ogniska Wychowawcze Wiejskie.Zasady i środki.Program pierwszego Polskiego Ogniska Wychowawczego Wiejskiego dla chłopców,Wilno,Dziennik Wileński,1906 .
2. K.L.[K.Lutosławski],J.L.[J.Lutosławski],Szlakiem socjalizmu.Tryptyk ideowy,Warszawa,[s.n.]1919 r.
3. K.Lutosławski i inni,Moralne podstawy życia narodowego.Książka zbiorowa,serya odczytów wygłoszonych w sali Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie w poście 1915 r.Warszawa,Wende i Spółka,[cenz.1915 r.]

Redakcja

1. Kalendarz Polski.Rocznik wychodźtwa polskiego w Rosyi na rok...red.X.Kazimierza Lutosławskiego i Antoniego Sadzewicza,Moskwa,Druk.W.Lehmanna,1916-1917
2. Polak Katolik,[kier.K.Lutosławski],Moskwa,Katolicki Związek Demokracji Chrześcijańskiej,1917 r.
3. Sprawa.Tygodnik,służący odrodzeniu narodowemu w duchu katolickim,red. i wyd.K.Lutosławski,Warszawa,K.Lutosławski,1919-1920
4. Wygnaniec.Tygodnik dla wszystkich,za kom.red.K.Lutosławski,Władysław Lippoman,Moskwa,Komitet Zjednoczenia Międzypartyjnego,1918 r.

Przedmowa

1. E.Kloth,Socjalizm i żydostwo,z przedm.K.Lutosławskiego,Warszawa,nakł.Księgarni Perzyński,Niklewicz i s-ka,1923 r.
2. Ordynacja wyborcza do Sejmu i Senatu z 28 lipca 1922 roku,wstępem i koment.opatrzył K.Lutosławki,Warszawa,Perzyński,Niklewicz,1922 r.
3. A.Pawełek,Młoda drużyna.Podręcznik pracy harcerskiej w drużynie,z przedm.K.Lutosławskiego,Londyn,nakł.Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia,1945 r.

Tłumaczenie

1. D.J.Mercier,Ćwiczenia duchowne dla kapłanów,tł.dokonano pod kierunkiem K.Lutosławskiego,Warszawa,nakładem Księgarni E.Wendego i Sp.(T.Hiż i A.Turkuł),1913 r.

Ulica św.Gertrudy w Krakowie

Ulica w Krakowie,która prowadzi wzdłuż Plant,od Poczty Głównej do Wawelu.Została wytyczona w latach 70 XIX wieku w miejscu drogi,która niegdyś prowadziła wzdłuż murów miejskich.Stanowi fragment I obwodnicy Krakowa.Tutaj na obecnych Plantach,w pobliżu ul.Siennej,znajdował się kościół św.Gertrudy zwany także kościołem Złoczyńców.Na otaczającym kościół cmentarzu chowano osoby skazane na karę śmierci i ścięte mieczem katowskim.Cmentarz zamknięto po 1796 r.Świątynię zamknięto w 1810 r.a w 1820 r.władze miejskie sprzedały na licytacji ruinę kościółka,(który ostatecznie rozebrano w 1822 r.) i nie pozwoliły na zabudowę powstałego placu,gdyż już dojrzewała myśl założenia Plant.Ulicę po II wojnie światowej w 1950 r.nazwano im.Ludwika Waryńskiego działacza ruchu robotniczego,a w 1990 r.przywrócono starą nazwę św.Gertrudy.
Niektóre kamienice

• Pod nr 2 znajduje się kamienica wzniesiona w duchu historyzmu według projektu Karola Zaremby w 1889 r.
  
  • Nr 5 to specjalnie zaprojektowany budynek kina"Wanda"(dziś delikatesy spożywcze)otwarty uroczyście w 1912 r.Fasada zachowała secesyjną dekorację z mozaiką 
  • Pod nr 6 znajduje się hotel Monopol zaprojektowany przez Filipa Pokutyńskiego w 1876 r.z fasadą w stylu eklektycznym i lustrzaną nadbudową z ostatnich lat
  • Budynek nr 12 A pochodzący z 1886 r.zachował wystrój z ostatniej modernizacji w 1938 r.Na klatce schodowej znajdują się witraże ze scenami alegorycznymi
  • Na kamienicy nr 16 wmurowano pamiątkową tablicę poświęconą Narcyzowi Wiatrowi"Zawojnie"
  • W kamienicy nr 19 po II wojnie światowej mieszkał reżyser Wojciech Jerzy Has
  • Kamienice 23-24 zostały zbudowane przez zakon księży Misjonarzy i stanowią własność kościelną.W latach II wojny światowej znajdowała się w nich siedziba Abwehry niemieckiego wywiadu wojskowego
  • Kompleks budynków 26-29 to hotel"Royal",przed II wojną światową były to 4 hotele:Royal,Union,City i Garnizonowy.W okresie II wojny światowej zamieszkiwali tutaj żołnierze niemieccy,po wojnie do 1954 roku mieściło się Dowództwo Krakowskiego Okręgu Wojskowego,następnie kasyno i hotel garnizonowy.Ostatecznie po generalnym remoncie w 1987 roku,obiekt połączono w jeden kompleks hotelowy pod nazwą Hotel"Royal"ze 120 miejscami noclegowymi

Na tyłach kamienic,w kwartale między ulicami Stradomską,św.Gertrudy,św.Sebastiana i J.Dietla znajduje się Ogród Księży Misjonarzy.

Zapora Pilchowice

Niem.Bobertalsperre Mauer,Talsperre Mauer,także Mauertalsperre druga co do wysokości(po Solinie) i druga co do czasu powstania zapora w Polsce.Zbudowana przez firmę B.Liebold&Co.AG(Holzminden/Berlin)pod kierownictwem Alberto Cucchiero,według projektu profesora Otto Intze oraz dr. Curta Bachmanna.Ponadto jest to najwyższa w obecnej Polsce zapora kamienna oraz łukowa.Powstała na rzece Bóbr w latach 1904-1912 w celu ochrony przed powodziami.Decyzja o budowie Zapory Pilchowickiej zapadła 3 lipca 1900 roku.Pierwsze prace rozpoczęto w 1902 roku.W 1904 roku rozpoczęto drążenie kanału,który miał odprowadzać wodę z placu budowy.Kanał ma szerokość 9 m,wysokość 7 m,a jego długość wynosi 383 m.W odległości 152 m od wlotu znajduje się 45 metrowy szyb,w którym znajduje się betonowa śluza służąca do kontrolowania przepływu wody(śluza działa do dziś).Po wybudowaniu kanału stworzono przegrody znajdujące się za wlotem kanału i przed jego wylotem,dzięki czemu osuszono i przygotowano teren pod budowę(przegroda przed wlotem kanału istnieje do tej pory,jednak znajduje się ona pod lustrem wody,stanowi ona barierę ochronną przed przenoszeniem cięższych kawałków skał po dnie oraz innych elementów mogących zagrozić zaporze).20 czerwca 1908 r.nastąpiło uroczyste wmurowanie kamienia węgielnego oraz aktu erekcyjnego zapory.W 1909 r.wezbrane wody podtapiały dół fundamentów i część korpusu zapory.16 listopada 1912 r.nastąpiło oficjalne otwarcie zapory przez cesarza Wilhelma II.Wysokość zapory to 69 m,a szerokość jej korony to 270 m.W wyniku budowy zapory powstał zalew o pow.240 ha i pojemności 50 mln metrów sześciennych.Poniżej zapory zbudowano elektrownię o mocy 7,5 MW złożoną z 6 turbozespołów.

Kazimierz Cybulski

Kazimierz Karol Cybulski(ur.3 marca 1890 we Lwowie,zm.w kwietniu 1940 r.w Charkowie)lekkoatleta,multimedalista mistrzostw Polski w lekkoatletyce,wielokrotny rekordzista w lekkoatletyce,kapitan rezerwy piechoty Wojska Polskiego,ofiara zbrodni katyńskiej.

Życiorys
Syn Aleksandra i Marii.Ukończył studia na Wydziale Prawa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Lwowskiego w 1917 r.Podczas I wojny światowej służył w c. i k.armii.Od 15 grudnia 1918 służył w Wojsku Polskim,w batalionie wartowniczym nr IV/6 w Jarosławiu i nr 6 we Lwowie.Podczas wojny polsko-bolszewickiej walczył w bitwie warszawskiej jako dowódca kompanii w 32 Pułku Piechoty.Został awansowany do stopnia kapitana ze starszeństwem z 1 czerwca 1919.W służbie czynnej pozostał do 15 grudnia 1921(służąc w 40 Pułku Piechoty Dzieci Lwowskich Dzieci Lwowskich),po czym przeszedł do rezerwy.Później przydzielony do 65 Pułku Piechoty i do Dowództwa Okręgu Korpusu nr VI we Lwowie.Był czołowym lekkoatletą pierwszych lat II Rzeczypospolitej.Uprawiał skok o tyczce,pchnięcie kulą i rzut dyskiem.Był w grupie sportowców przygotowujących się do startu w Letnich Igrzyskach Olimpijskich w Antwerpii w 1920 r.(do występu Polaków nie doszło wskutek agresji bolszewickiej).
Zdobył dziewięć tytułów mistrza Polski:

• pchnięcie kulą 1920 i 1921 r.
• rzut dyskiem 1920 i 1921 r.
• skok o tyczce 1921 r.
• skok wzwyż z miejsca 1921 r.
• skok w dal z miejsca 1921 r.
• pchnięcie kulą oburącz 1921 r.
• rzut dyskiem oburącz 1921 r.

Pięć razy był wicemistrzem Polski:

• rzut dyskiem 1920 i 1923 r.
• skok w dal z miejsca 1920 r.
• pchnięcie kulą 1922 r.
• skok o tyczce 1923 r.

Zdobył brązowy medal w rzucie dyskiem w 1922 r.Dwanaście razy ustanawiał lekkoatletyczne rekordy Polski.Wystąpił w pierwszym meczu reprezentacji Polski(z Czechosłowacją i Jugosławią)5 i 6 sierpnia 1922 w Pradze,zajmując 2 miejsce w rzucie dyskiem i 4 miejsca w skoku o tyczce i pchnięciu kulą.
Rekordy życiowe:

• skok o tyczce 3,21 m(13 października 1912,Lwów)
• pchnięcie kulą 11,60(13 sierpnia 1921,Lwów)
• rzut dyskiem 39,09(6 sierpnia 1922,Praga)

Startował w barwach Pogoni Lwów.Karierę sportową zakończył w 1925 r.Po wybuchu II wojny światowej,kampanii wrześniowej i agresji ZSRR na Polskę z 17 września 1939 został aresztowany przez sowietów i przewieziony do obozu w Starobielsku.Wiosną 1940 r.został zamordowany przez funkcjonariuszy NKWD w Charkowie i pogrzebany w Piatichatkach.Od 17 czerwca 2000 spoczywa na Cmentarzu Ofiar Totalitaryzmu w Charkowie.
Upamiętnienie
5 października 2007 Minister Obrony Narodowej awansował go pośmiertnie do stopnia majora.Awans został ogłoszony 9 listopada 2007 w Warszawie,w trakcie uroczystości„Katyń Pamiętamy Uczcijmy Pamięć Bohaterów”.

Tramwaje w Inowrocławiu

System komunikacji tramwajowej działający w Inowrocławiu w latach 1912–1962. 
Historia
System uruchomiono 10 listopada 1912,kiedy pierwszy tramwaj przejechał z dworca kolejowego do Rynku.Następnie wybudowano linię z Rynku do ul.Poznańskiej,natomiast nie zrealizowano planowanych linii do Solanek,Mątew oraz ul.Toruńskiej.W 1918 r.gdy Inowrocław przeszedł w ręce polskie,ponownie uruchomiono komunikację tramwajową.W 1919 r.z powodu niskiej frekwencji wywołanej powojennym kryzysem zlikwidowano odcinek Rynek Strzelnica,natomiast w 1923 r.wybudowano niewielki odcinek na ul.św.Ducha(uruchomiony 1 VI 1923).1 kwietnia 1933 odcinek ten wydłużono do Inowrocławskiej Fabryki Maszyn(nazwę przystanku końcowego przemianowano następnie na„Koszary Artyleryjskie”).Tramwaje kursowały tą trasą do 1960 r.Ostatni odcinek,z mijankami przy ul.Marcinkowskiego i Królowej Jadwigi,został zamknięty 31 grudnia 1962.Przez mieszkańców Inowrocławia,tramwaj był potocznie nazywany"bimba".

Ziemia chełmska

W okresie I Rzeczypospolitej jednostka administracyjna Królestwa Polskiego,wchodząca w skład województwa ruskiego.Ziemia chełmska posiadała status szczególny,zbliżony do województwa,dlatego w niektórych źródłach określana jest jako palatinatus chelmensis(„województwo chełmskie”).Przejawem autonomii ziemi chełmskiej była pozycja sejmiku chełmskiego,który obradował w terminach sejmików wojewódzkich i delegował posłów ziemskich bezpośrednio na sejm walny bez konsultacji z sejmikiem generalnym województwa ruskiego.

Historia i terytorium ziemi chełmskiej
W dawnej Polsce ziemia była terytorialną jednostką administracyjną powstałą z księstwa,w którym w dobie rozbicia dzielnicowego nie wykształcił się urząd wojewody,a które włączone do Królestwa Polskiego utraciło odrębność polityczną,ale zachowało własną organizację urzędniczą.W XIV i XV wieku większość ziem przekształciła się w województwa,niektóre jednak utrzymały dawną nazwę i własny sejmik.Jedną z nich była ziemia chełmska.Obszar późniejszej ziemi chełmskiej od X w.był przedmiotem rywalizacji polskiej(Piastów) i ruskiej(Rurykowiczów).Za właściwego twórcę Chełma i odrębności politycznej ziemi chełmskiej uważa się ks.Daniela Romanowicza,który ok.1240 r.uczynił z Chełma siedzibę biskupstwa prawosławnego i na kilkadziesiąt lat główny ośrodek księstwa halicko-włodzimierskiego.Osłabienie książąt ruskich w wyniku najazdów tatarskich spowodowało,że tereny ziemi chełmskiej stały się przedmiotem zainteresowania książąt litewskich.W 1340 r.tereny ziemi chełmskiej wraz z pozostałymi ziemiami dawnej Rusi włodzimiersko-halickiej(Ruś Czerwona)zostały zajęte przez Kazimierza Wielkiego.Jednocześnie rozpoczął się kilkudziesięcioletni okres sporów i walk między Kazimierzem i książętami litewskimi o ziemię chełmską i Wołyń.Mocą ugody z Olgierdem,Kazimierz Wielki,odzyskawszy ziemię chełmską,oddał ją w dzierżawę Jerzemu Narymuntowiczowi,księciu bełskiemu,zostawiając załogę polską w grodzie chełmskim.Nielojalna postawa Jerzego,występującego przeciw Polsce,spowodowała,że król Ludwik Węgierski,następca Kazimierza,zarządziwszy w roku 1377 wielką wyprawę,zajął Chełm i ziemię chełmską,podporządkowując je Koronie Królestwa Polskiego.Wchodząc w skład Korony,ziemia chełmska początkowo stanowiła integralną całość z ziemią bełską.W 1387 r.Władysław Jagiełło oddał ziemię bełską w lenno ks.mazowieckiemu Siemowitowi,a ziemię chełmską włączył bezpośrednio do Korony.W dawniejszej literaturze dominował pogląd,że ziemia chełmska należała do województwa ruskiego od momentu jego utworzenia w 1434 r.Według nowszych opracowań w XV w.ziemia chełmska nie wchodziła w skład tego województwa,tylko była całkowicie samodzielną jednostką administracyjną z własnym sejmikiem.Do województwa ruskiego ziemia chełmska została włączona prawdopodobnie dopiero na początku XVI w.w niezbyt jasnych okolicznościach.W momencie włączenia do Korony,terytorium ziemi chełmskiej obejmowało właściwy powiat chełmski oraz powiat krasnostawski.Około 1392 r.Władysław Jagiełło przyłączył do niej Hrubieszów wraz z okolicznymi miejscowościami(starostwo hrubieszowskie),odłączając je od ziemi bełskiej.W latach 30 XV w.do ziemi chełmskiej włączone zostały rozległe tereny na prawym brzegu Bugu powiaty ratneński i lubomelski,włączone później do powiatu chełmskiego.Na pocz.XVI w.do ziemi chełmskiej włączona została tzw.włość kryłowska,oderwana od województwa bełskiego.Tak ukształtowany obszar ziemi chełmskiej pozostał zasadniczo niezmieniony do pierwszego rozbioru Rzeczypospolitej w 1772 r. i zajmował blisko 10 tys.km².Przebieg granic ziemi chełmskiej był dość skomplikowany i budzi dotychczas kontrowersje,zwłaszcza jeśli chodzi o granicę południową,z województwem bełskim i ziemią przemyską województwa ruskiego.Według Zygmunta Glogera ziemia chełmska stanowiła eksklawę województwa ruskiego,będąc zupełnie od niego odciętą przez województwo bełskie.W nowszej literaturze pogląd ten jest kwestionowany dopuszcza się bezpośrednią styczność(na niewielkim odcinku)ziemi chełmskiej i przemyskiej,ewentualnie brak wyraźnej granicy między tymi ziemiami na terenie Puszczy Solskiej.Od zachodu ziemia chełmska graniczyła z województwem lubelskim,od północy z województwem brzeskolitewskim,od wschodu z województwem wołyńskim,od południa z województwem bełskim i być może,z ziemią przemyską.
Dokładny przebieg granic według J.Ternesa wyglądał następująco:
-na zachodzie,poczynając od Puszczy Solskiej na południowy wschód od Biłgoraja,granica biegła w kierunku północno-zachodnim do Turobina,za którym skręcała na północny wschód,przecinając Wieprz około 25 km poniżej(na północ od)Krasnegostawu.Stamtąd biegła na północ,dochodząc w rejonie Sosnowicy do granicy województwa brzeskolitewskiego.Była to jednocześnie granica Korony i Litwy,a jej fragment stanowiła rzeka Włodawka
-na północy,poczynając od Sosnowicy,granica biegła bagiennymi terenami w stronę Włodawy,przecinała Bug w pobliżu Orchówka,po czym zataczała łuk,pozostawiając w ziemi chełmskiej Pojezierze Szackie.Dalej szła w kierunku północno-wschodnim.Na wysokości wsi Powiecie skręcała na południe
-na wschodzie,po przekroczeniu Prypeci dochodziła do województwa wołyńskiego.Od tego miejsca granica chełmsko-wołyńska biegła na południowy zachód,pozostawiając po stronie chełmskiej Wielką i Małą Hłuszę oraz miasteczko Michnowice(Michnówkę).Od Michnowic do wsi Datyń granica biegła częściowo rzeką Turją.Za Datyniem skręcała na zachód,zostawiając po stronie chełmskiej wieś Synów.Dalej zataczała łuk na południe,obejmując miasteczka Maciejów i Przewały,poniżej których stykała się z granicą województwa bełskiego
-na południu granica z województwem bełskim była najbardziej skomplikowana.Biegła szerokim łukiem wokół powiatu horodelskiego,zostawiając po stronie chełmskiej Hrubieszów i Kryłów.Za Kryłowem skręcała na północny zachód w kierunku Grabowca.Dalej biegła krętą linią na północ od Grabowca aż do Starego Zamościa,który pozostawał w województwie bełskim,a następnie skręcała na południowy wschód w kierunku Łabuń.Stamtąd kierowała się na południe,dochodząc poniżej Krasnobrodu do Puszczy Solskiej.
Enklawą ziemi chełmskiej,położoną na terenie województwa bełskiego,były tereny wokół wsi Dub,Niewirków,Śniatycze i Wola Śniatycka.Bug przecinał ziemię chełmską na dwie nierówne części,a Wieprz brał początek na południowym jej krańcu przy granicy województwa bełskiego.W mniejszej części,zabużańskiej,miała swoje źródła rzeka Prypeć i znajdowało się kilka sporych jezior Tur,Pulmo,Świtaskie(czyli Świtiach),Łuna,Biała.Pierwszy rozbiór Polski spowodował oderwanie od ziemi chełmskiej jej południowych terenów wraz z Zamościem.Ziemia chełmska stała się wówczas całkowicie samodzielną jednostką administracyjną,niezależną od województwa ruskiego,które niemal w całości zostało zagarnięte przez Austrię.Po drugim rozbiorze Polski w 1793 r.została przeprowadzona reforma administracyjna państwa,w wyniku której okrojona ziemia chełmska została podniesiona do rangi województwa z podziałem na ziemię chełmską,łukowską i parczewską.Obejmowało ono międzyrzecze Bugu i Wieprza(bez Krasnegostawu),ziemię łukowską,okolice Parczewa i zabużańskie tereny ziemi chełmskiej.W wyniku trzeciego rozbioru Polski(1795 r.)wschodnia,zabużańska część ziemi chełmskiej znalazła się w zaborze rosyjskim,a zachodnia austriackim.Rozbiory Polski oznaczały kres istnienia ziemi chełmskiej jako jednostki administracyjnej o ściśle określonych granicach oraz zerwanie trwających ponad trzysta lat związków z zabużańską częścią ziemi.Od tego momentu termin ziemia chełmska(Chełmszczyzna)oznacza tereny i jednostki administracyjne tylko częściowo pokrywające się z obszarem ziemi chełmskiej w jej historycznych granicach i ciążące ku Chełmowi jako ośrodkowi kościelnemu,administracyjnemu,politycznemu i gospodarczemu.Po trzecim rozbiorze zachodnia część ziemi chełmskiej znalazła się pod panowaniem austriackim jako część prowincji Galicja Zachodnia.Chełm stał się stolicą cyrkułu(okręgu),który w 1803 r.został włączony do cyrkułu bialskiego.W 1809 r.Chełm stał się ponownie stolicą powiatu w składzie departamentu lubelskiego Księstwa Warszawskiego.Po utworzeniu Królestwa Polskiego w 1815 r.departament lubelski został przemianowany na województwo z podziałem na obwody.Region chełmski znalazł się w obwodzie krasnostawskim.W 1837 r.władze carskie przemianowały województwa na gubernie z podziałem na powiaty i okręgi.Od tego momentu tereny ziemi chełmskiej znalazły się w powiecie krasnostawskim podzielonym na okręgi chełmski i krasnostawski.W 1867 r.wprowadzono podział guberni na mniejsze jednostki administracyjne,reaktywując powiat chełmski i tworząc nowy powiat włodawski.Jednocześnie rozpoczęła się intensywna rusyfikacja dawnej ziemi chełmskiej.W tym celu w 1875 r.zlikwidowano unicką diecezję chełmską,wcielając ją do struktur Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego.W 1912 r.w celu usprawnienia i intensyfikacji akcji rusyfikacyjnej z części terenów guberni siedleckiej i lubelskiej utworzona została gubernia chełmska o pow.ok.16000 km² i podzielona na powiaty:bialski,biłgorajski,chełmski,hrubieszowski,konstantynowski,tomaszowski,włodawski i zamojski.W 1915 r.gubernia została formalnie wcielona do Rosji,ale pierwsza wojna światowa przeszkodziła w realizacji tych planów.W okresie międzywojennym(1918-1939)Chełm stał się stolicą powiatu w składzie województwa lubelskiego.W okresie okupacji niemieckiej(1939-1944)tereny ziemi chełmskiej wchodziły w skład Generalnego Gubernatorstwa.Po drugie wojnie światowej Chełm stał się ponownie siedzibą powiatu w składzie województwa lubelskiego,a w l.1975-1998 stolicą województwa chełmskiego.Od 1998 r.Chełm(jako miasto na prawach powiatu)jest ponownie stolicą powiatu w składzie województwa lubelskiego.Obecnie tereny historycznej ziemi chełmskiej(w granicach z 1772 r.)znajdują się na terytorium trzech państw:Polski,Białorusi i Ukrainy.Na obszarze Polski mniejsze lub większe skrawki ziemi chełmskiej znajdują się na terytorium powiatów:chełmskiego,włodawskiego,krasnostawskiego,hrubieszowskiego i zamojskiego.
Administracja państwowa i kościelna
W XV w.ziemia chełmska dzieliła się na powiaty:chełmski,krasnostawski,hrubieszowski,lubomelski i ratneński.Około 1465 r.zniesiono powiat ziemski hrubieszowski,wcielając go do powiatu chełmskiego.W 1469 r.do powiatu chełmskiego włączono powiat lubomelski,a na pocz.XVI w.powiat ratneński.Zlikwidowane powiaty przekształcono w starostwa niegrodowe.Od tego momentu aż do rozbiorów ziemia chełmska dzieliła się na dwa powiaty,w których mieściły się starostwa grodowe:chełmski,o powierzchni ok.7945 km² i krasnostawski,o powierzchni ok.1994 km².W południowo-zachodniej części powiatu krasnostawskiego znajdował się ponadto prywatny powiat szczebrzeski,stanowiący pewną osobliwość prawno-administracyjną w ówczesnej Rzeczypospolitej.Południową część ziemi chełmskiej(powiatu krasnostawskiego)zajmowała ordynacja zamojska,której znaczna część przeciągała się na zachód,do powiatu urzędowskiego w województwie lubelskim.Od XV w.do 1736 r.ziemia chełmska posiadała własną hierarchię urzędniczą,wspólną dla obu powiatów,którą tworzyli:kasztelan chełmski,chorąży,cześnik,łowczy,miecznik,podczaszy,podkomorzy,podstoli,stolnik,wojski,sędzia,podsędek i pisarz.W latach 30 przybył urząd skarbnika.Ziemia chełmska miała też podwojewodziego(vicepalatinus),który z ramienia wojewody kontrolował miary,wagi i ceny oraz rozstrzygał spory między chrześcijanami a Żydami.W 1736 r.ustanowiono osobną hierarchię urzędniczą dla powiatu krasnostawskiego.Ziemia chełmska rządziła się oddzielnie od województwa ruskiego,sejmikowała w Chełmie,wybierając dwóch posłów na sejm walny i jednego deputata do Trybunału Koronnego.Do senatu z urzędu wchodzili kasztelan(senator mniejszy) i łaciński biskup(senator większy)chełmscy.Stolica ziemi Chełm od ok.1240 r.była jednocześnie stolicą prawosławnej eparchii,a od 1375 r.diecezji łacińskiej.W 1596 r.prawosławna diecezja chełmska przystąpiła do unii z Kościołem rzymskokatolickim.Obszar diecezji obu obrządków był mniej więcej taki sam i oprócz ziemi chełmskiej obejmował tereny województwa bełskiego oraz skrawki ziemi przemyskiej,lwowskiej i województwa wołyńskiego.Od 1490 r.siedzibą łacińskich biskupów chełmskich stał się Krasnystaw.
Ludność i miasta
Liczba ludności ziemi chełmskiej i jej struktura etniczna,wyznaniowa i społeczna są trudne do ustalenia.Większość mieszkańców reprezentowała żywioł ruski(ukraiński),który dominował zwłaszcza we wschodniej części ziemi.W części zachodniej większy był udział ludności polskiej.Charakterystycznym zjawiskiem była postępująca w XVI,a zwł.w XVII w.polonizacja szlachty ruskiej.Stosunkowo wcześnie na obszarze ziemi chełmskiej zaczęli osiedlać się Wołosi(m.in.Żurawnica,Wola Lipska,Huszczka Wołoska,Olszanka,Żdżanne,Hniszów,Stulno,Łukówek,Bereść,Samarowice),którzy w późniejszym okresie ulegli rutenizacji lub polonizacji.Ziemię chełmską zamieszkiwali też Żydzi,którzy w XVII-XVIII w.zdominowali ludność niektórych miast i miasteczek,a także nieliczni Ormianie.Do końca XVI w.większość mieszkańców ziemi chełmskiej była wyznania prawosławnego,a od końca XVI w.unickiego.Mniejsza część ludności,głównie pochodzenia polskiego i szlachty,należała do Kościoła łacińskiego.W 2 poł.XVI w.część rodzin szlacheckich ziemi chełmskiej przeszła na protestantyzm(gł.kalwinizm).W XVII w.część z nich powróciła na łono Kościoła rzymskokatolickiego.Liczbę mieszkańców ziemi chełmskiej w 2 poł.XVI w.szacuje się na ok.67 tys.w 1636 r.na ok.125 tys. i w 1662 r.ok.105 tys.Większość mieszkańców należała do stanu plebejskiego(chłopi i mieszczanie).Szacuje się,że w 2 poł.XVII w.szlachta stanowiła ok.3-4% ogółu ludności.W roku 1676 Powiat chełmski posiadał 16 miast i miasteczek oraz 260 wsi,a powiat krasnostawski 7 miast i 167 wsi.
Miasta ziemi chełmskiej
Powiat chełmski:

• Chełm
• Hrubieszów
• Kryłów
• Luboml
• Maciejów
• Opalin
• Orchówek
• Pawłów
• Ratno
• Rejowiec
• Sawin
• Siedliszcze
• Skierbieszów
• Sosnowica
• Świerże

Powiat krasnostawski:

• Krasnystaw
• Izbica
• Szczebrzeszyn
• Tarnogóra
• Wojsławice
• Zamość
• Żółkiewka