środa, 9 listopada 2016

Tadeusz Konwicki

Ur.22 czerwca 1926 w Nowej Wilejce,zm.7 stycznia 2015 w Warszawie polski prozaik,scenarzysta i reżyser.Wielokrotnie wyróżniany najwyższymi nagrodami branżowymi i państwowymi.Pozostawił po sobie bogatą spuściznę literacką(m.in."Sennik współczesny","Kompleks polski","Mała Apokalipsa") i filmową był reżyserem(m.in."Ostatni dzień lata","Salto","Dolina Issy"czy"Lawa") i scenarzystą(m.in."Matka Joanna od Aniołów","Faraon")wielu nagradzanych filmów.

Życiorys
Młodość i wykształcenie
Syn Michała Konwickiego i Jadwigi z domu Kieżun.W młodości mieszkał w Kolonii Wileńskiej.Uczył się w Gimnazjum im.Króla Zygmunta Augusta w Wilnie(1938–1939;w 1941 r.edukacja w gimnazjum została zlikwidowana przez okupanta).Po wybuchu II wojny światowej pracował m.in.jako robotnik kolejowy i pomocnik elektryka w szpitalu w Nowej Wilejce.W 1944 r.zdał konspiracyjną maturę,uczęszczając wcześniej na tajne komplety.W latach 1944–1945 był żołnierzem podziemia niepodległościowego,jako członek VIII Oszmiańskiej Brygady Armii Krajowej brał udział w akcji„Burza”,później walczył w partyzantce antyradzieckiej w lasach podwileńskich.Po rozwiązaniu oddziału przedostał się przez nowe granice Polski i najpierw przebywał krótko w Gliwicach,gdzie pracował jako urzędnik niskiego szczebla,a następnie studiował filologię polską na Uniwersytecie Jagiellońskim,później na Uniwersytecie Warszawskim;studiów ostatecznie nie ukończył,na ostatnim roku rezygnując z egzaminów magisterskich z zakresu literatury,mimo,że zdał już egzaminy z dziedziny językoznawstwa.
Lata tuż po wojnie
Debiutował w 1946 r.jako reportażysta i rysownik,ilustrowanym przez siebie tekstem pt.„Szkice z Wybrzeża”(„Od A do Z”nr 8/1946,dodatek literacki do„Dziennika Polskiego”).Od 1946 r.pracował w tygodniku„Odrodzenie”w Krakowie jako korektor,a później jako redaktor techniczny(przy czym cała redakcja tego tygodnika składała się z czterech osób:Karola Kuryluka,Janiny Preger,Marii Stulgińskiej i Tadeusza Konwickiego);publikował tam jednocześnie liczne recenzje literackie i filmowe,a także rysunki.W tym czasie ogłaszał też w innych pismach,m.in.w„Nurcie”,„Po prostu”,„Świecie Młodych”,„Wsi”opowiadania o tematyce wojennej(np.„Kapral Koziołek i ja”,„Zimowy zmierzch”,„Wielkie manewry”),oraz ukazujące kondycję jego pokolenia tuż po wojnie(np.„Ogródek z nasturcją”).Wybór m.in.tych wczesnych tekstów Konwickiego przedrukowany został po latach w tomie„Wiatr i pył”.Od wiosny 1947 r.kiedy redakcja„Odrodzenia”przeniosła się do stolicy,mieszkał w Warszawie.W 1949 r.ożenił się z Danutą(1930–1999),córką Alfreda Lenicy i siostrą Jana Lenicy,artystką plastykiem,ilustratorką książek dla dzieci.Mieli dwie córki:Marię Konwicką i młodszą Annę Wesołowską.
Związki z komunizmem
Na przełomie lat 40 i 50 stał się jednym z głównych literatów i publicystów socrealistycznych tzw.pryszczatym.Debiutancka powieść Konwickiego„Rojsty”w której nawiązywał do doświadczeń partyzanckich,przedstawiając zderzenie patriotycznego idealizmu z rzeczywistością wojny,została w 1948 roku zatrzymana przez cenzurę i ukazała się dopiero w 1956 roku.Pierwszym opublikowanym dziełem Konwickiego stało się więc socrealistyczne opowiadanie„Przy budowie”(1950 r.)opisujące doświadczenia autora w brygadzie kopaczy w Nowej Hucie,gdzie spędził pięć miesięcy 1949 roku.W 1948 r.ukończył kurs pisania scenariuszy filmowych,zorganizowany dla młodych pisarzy przez Bolesława Lewickiego przy powstającej wówczas Wyższej Szkole Filmowej w Łodzi.W pierwszej połowie lat 50 zaczął odchodzić od dotychczasowego nurtu,co widać m.in.w jego działalności w„Nowej Kulturze”,tak redakcyjnej(spowodował publikację głośnego„Pamiętnika uczennicy”,„NK”nr 48/1953 i artykułu W.Arciszewskiego„Coś niecoś o Trylobitach”,„NK”nr 44/1954),jak i publicystycznej(w cyklu felietonów sportowych„Z miejsc stojących”podejmował wielokrotnie problematykę wolności słowa).W 1953 roku Konwicki został formalnie przyjęty do PZPR.Kandydatem został wcześniej,w 1951 roku,po tragicznej śmierci Tadeusza Borowskiego,który popełnił samobójstwo,w tym czasie pracował nad„Władzą”,polityczną powieścią o trudnościach z wdrażaniem nowego ustroju na prowincji.Potem ukazały się„Godzina smutku”oraz„Z oblężonego miasta”.O flircie z komunizmem Konwicki powie po latach w wywiadzie przeprowadzanym przez Stanisława Beresia:„Nie tylko nic nie zyskałem,ale i straciłem.Mogę na to przytoczyć dowód:pięć moich nieudanych,wadliwych,ułomnych i chorych książek to właśnie straty spowodowane moim lekkomyślnym przyłączeniem się do marksizmu”.Od lat 60 narastać zaczął jego konflikt z władzami komunistycznymi.Wielokrotnie podpisywał listy protestacyjne o charakterze humanitarnym.W 1963 roku ukazał się„Sennik współczesny”,jedna z najważniejszych książek polskiej literatury powojennej,szkatułkowa opowieść o przeżyciach pokolenia dojrzewającego w czasie wojny i próbującego się znaleźć w czasach powojennych.Rok później ukazało się„Wniebowstąpienie”rozchwytywana przez czytelników powieść,uznana przez władze za„wypadek przy pracy”cenzorów.To także panorama losów pokolenia,które wchodziło w życie po wojnie,podobnie kolejna książka„Nic albo nic”.W 1966 r.został usunięty z PZPR za współudział w liście protestacyjnym do władz w związku z usunięciem z PZPR prof.Leszka Kołakowskiego.
Lata późniejsze
Po 1976 roku publikował w wydawnictwach II obiegu i londyńskich.„Kalendarz i klepsydra”(1976 r.)napisany w formie para-dziennika,jest zbiorem obserwacji,anegdot,wspomnień,relacji z podróży,portretów przyjaciół m.in.Słonimskiego,Dygata,Holoubka,Łapickiego oraz sławnego kota Iwana.Wyszedł nakładem wydawnictwa„Czytelnik”,ale„Kompleks polski”(1977 r.)już trafił do drugiego obiegu,podobnie jak„Mała apokalipsa”(1979 r.)najsłynniejsza powieść Konwickiego obraz gospodarczego,politycznego i obyczajowego rozkładu PRL-u końca dekady Gierkowskiej,ale także rozrachunek z PRL-owską opozycją.W lutym 1978 roku został członkiem Towarzystwa Kursów Naukowych.Tadeusz Konwicki mieszkał od 1956 r.aż do śmierci przy ul.Wojciecha Górskiego 1,na tyłach Nowego Światu.Z okien jego mieszkania widać w całości pobliski Pałac Kultury i Nauki.W porze obiadowej,pisarza można było spotkać w kawiarni mieszczącej się w podziemiach wydawnictwa„Czytelnik”(ul.Wiejska).Do jego bliskich przyjaciół należeli m.in.Wilhelm Mach,Leopold Tyrmand,Stanisław Dygat,Irena Szymańska,Gustaw Holoubek,Andrzej Łapicki,Janusz Morgenstern.Był członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.
Literatura
Oniryczny świat swoich dojrzałych utworów(zarówno książek,jak i filmów)budował Konwicki na wspomnieniach dotyczących przedwojennego dzieciństwa spędzonego na Wileńszczyźnie(Kolonia Wileńska),wojennych przeżyć,których nie sposób wymazać z pamięci oraz na fundamentach współczesnej polskiej rzeczywistości(większość dzieł rozgrywa się w Warszawie,w której mieszkał Konwicki,w scenerii autentycznych miejsc,często np.przywoływany jest,czy to jako omen,nemezis czy jak wyrzut sumienia,symbol stolicy Pałac Kultury).W swoich dziełach opisywał doświadczenia uniwersalne,znamienne dla jego twórczości są motywy inicjacji,poszukiwania,ekspiacji,czy ważnego wyboru życiowego.Konwicki zajmuje się,w sposób ironiczny i przewrotny,kwestiami egzystencjalnymi.Pytania o sens życia,sens pamiętania,o kondycję człowieka czy przyszłość ludzkości nieustannie towarzyszą jego bohaterom.Konwicki ma zdolność tonowania największego patosu za pomocą sceptycyzmu oraz ironii i na odwrót leczenia cynizmu,bądź zgorzkniałego pesymizmu,romantycznym porywem.Konwicki posługuje się różnymi nastrojami,wątkami oraz konwencjami."Zwierzoczłekoupiór"ma konwencję książki dla dzieci,"Nic albo nic"kryminału z dreszczykiem, a"Kronika wypadków miłosnych"romansidła.Obok dorobku powieściowego ma też Konwicki na koncie kilka książek pamiętnikowo-filozoficznych,(które sam nazywał łże-dziennikami).Publikował też wywiady-rzeki:w 1986 r.ukazało się Stanisława Beresia"Pół wieku czyśćca",w 2001 r."Pamiętam,że było gorąco".
Dorobek literacki
Kino
Reżyser i scenarzysta
Konwicki był twórcą filmów autorskich("Ostatni dzień lata"1958 r."Zaduszki"1961 r."Salto"1965 r."Jak daleko stąd,jak blisko"1972 r.)Dokonywał także adaptacji,reżyserując:"Dolinę Issy"(według powieści Czesława Miłosza)oraz"Lawę"(według"Dziadów"Adama Mickiewicza).Był kierownikiem literackim Zespołu Filmowego„Kadr”(1956-1968).Pełnił funkcje kierownika literackiego zespołów filmowych w„Kraju”(1970–1972),„Pryzmacie”(1972–1977) i „Perspektywach”(1989–1991).„Ostatni dzień lata”,który był debiutem filmowym Konwickiego,jak pisało„Kino”,„wprowadzał naszą kinematografię od razu w samo centrum europejskich poszukiwań”,otrzymał też w 1958 r.Grand Prix w Wenecji.Jego film był porównywany z arcydziełami francuskiej nowej fali.Ale„Ostatni dzień lata”,tak naprawdę wyprzedził filmy Jean-Luca Godarda,czy Françoisa Truffauta,bo wszedł na ekrany,kiedy francuscy reżyserzy dopiero formułowali zasady nowofalowego przełomu.Wszystkie filmy Konwickiego zawierają typowe dla jego twórczości prozatorskiej motywy:ucieczki,poszukiwania,wspomnień dzieciństwa i minionej wojny oraz rys teraźniejszości,w której nie może odnaleźć się bohater.Nękany wspomnieniami i dojmującym poczuciem przerażającej rzeczywistości współczesnej,ucieka on przed ludźmi żywymi i umarłymi a uciekając szuka tego,co utracił:prawdy,miłości,domu.Kluczy drogą,która jak sinusoida prowadzi go od wielkości do małości i z powrotem,od świętości do przyziemności i na odwrót,dwa kroki w przód i salto w tył.Jako scenarzysta wielokrotnie i z sukcesem adaptował dla innych reżyserów utwory literackie.Tak było m.in.z„Faraonem”,„Matką Joanną od Aniołów” i „Austerią”.Wśród adaptacji dokonanych przez Konwickiego na szczególną uwagę zasługuje„Kronika wypadków miłosnych”w reżyserii Andrzeja Wajdy ten jedyny raz Konwicki zaadaptował bowiem własną powieść.Za scenariusz filmu„Jak daleko stąd,jak blisko”otrzymał nagrodę specjalną na festiwalu w San Remo.Miał wpływ na powstanie filmów,które przeszły do kanonu kinematografii.Opowiadanie Jerzego Stefana Stawińskiego,które stało się podstawą filmu Wajdy„Kanał”,podsunął reżyserowi Konwicki,zanim jeszcze ukazało się drukiem.
Aktor
Jako aktor,w roli Nieznajomego wystąpił w adaptacji własnej powieści("Kronika wypadków miłosnych"w reżyserii Andrzeja Wajdy).Dokumentalista Andrzej Titkow poświęcił Konwickiemu dwa filmy:"Przechodnia"oraz"Całkiem sporą apokalipsę".
Dorobek filmowy
Scenariusz
Reżyseria
  • "Ostatni dzień lata"(1958 r.)
  • "Zaduszki"(1961 r.)
  • "Matura"nowela w produkcji niemiecko-francusko-polskiej Augenblick des Friedens(Czas pokoju/Chwila pokoju)(1965 r.)
  • "Salto"(1965 r.)
  • "Jak daleko stąd,jak blisko"(1971 r.)
  • "Dolina Issy"(1982 r.)na podstawie powieści Czesława Miłosza
  • "Lawa"(1989 r.)na podstawie dramatu Adama Mickiewicza"Dziady"
Obsada aktorska
  • "Kronika wypadków miłosnych"(1985 r.)
Nagrody związane z kinematografią
Tadeusz Konwicki jest też autorem inscenizacji i reżyserem przedstawienia J.B.[Jegor Bułyczow] i inni.Sceny dramatyczne według Maksyma Gorkiego,który został wystawiony w warszawskim Teatrze Ateneum w 1994 roku.
Ordery,wyróżnienia i nagrody
Upamiętnienie
  • Tablica upamiętniająca Tadeusza Konwickiego i jego żonę Danutę odsłonięta w pierwszą rocznicę jego śmierci,7 stycznia 2016,na budynku przy ul.Wojciecha Górskiego 1,w którym mieszkali Konwiccy.Tablicę zaprojektowaną przez Marka Sarełłę odsłonili córka Maria Konwicka i Bronisław Komorowski
Autor: o

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz

Subskrybuj: Komentarze do posta (Atom)