wtorek, 31 marca 2015

Kazimierz Stanisław Gzowski

(ur.5 marca 1813 w Petersburgu,zm.24 sierpnia 1898 w Toronto)polski i kanadyjski inżynier działający na terenie Kanady.
Biografia
Wywodził się ze szlachty polskiej herbu Junosza,rodu sięgającego Zygmunta Augusta,którego dworzaninem był protoplasta Gzowskich Stanisław.Wraz z rodziną opuścił Polskę w 1830 r.po upadku powstania listopadowego.W Stanach Zjednoczonych,gdzie udał się najpierw,został prawnikiem.Pod wpływem ojca inżyniera,wdał się w budowanie kolei został zatrudniony jako inżynier w Nowym Jorku.W 1841 r.przeniósł się do Kanady,aby koordynować konstrukcję Kanału Welland.Później związany był z wieloma projektami kolejowymi w szybko rosnącej Kanadzie,jak również międzynarodowym mostem na rzece Niagara.Gzowski był twórcą parku narodowego na obszarze wodospadu Niagara i jego pierwszym prezesem Niagara Falls Parks Comission.Gzowski był jednym z założycieli Kanadyjskiego Stowarzyszenia Inżynierów Lądowych(ang.Canadian Society of Civil Engineers).Organizował również wyścigi konne i założył pierwszy klub myśliwski w Kanadzie.Był pierwszym Komisarzem Komisji Parków Niagary.W 1890 r.Gzowski został pasowany przez królową Wiktorię.Jako bliski przyjaciel Johna Macdonalda,pierwszego premiera Kanady,był nienominowanym gubernatorem porucznikiem(administratorem)prowincji Ontario w latach 1896-1897.Gzowski zmarł w 1898 r.w Toronto.

Henryk Michał Kamieński

Pseudonim Filaret Prawdowski(ur.24 lutego 1813 w Warszawie,zm.14 stycznia 1866 w Algierze)polski ekonomista,filozof,publicysta,teoretyk ruchu rewolucyjno-demokratycznego(Związek Narodu Polskiego),pisarz filozoficzny i ekonomiczny.Syn generała Henryka Ignacego i Franciszki z Kochanowskich.Był kuzynem Edwarda Dembowskiego.Dzieciństwo spędził w dzierżawionym przez ojca majątku Ruda koło Chełma.Kształcił się początkowo w domu,a w latach 1828-1830 w liceum w Warszawie.Rozpoczęte w 1830 r.studia na wydziale prawa uniwersytetu wrocławskiego przerwał wybuch powstania listopadowego,w którym wziął udział jako adiutant Michała Radziwiłła i Jana Skrzyneckiego.Ranny w bitwie pod Warszawą,odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi,powrócił do Rudy,którą w 1836 r.nabył na własność.Tu oddał się studiom nad literaturą społeczną,filozoficzną,ekonomiczną i polityczną.Jako publicysta debiutował w 1842 r.na łamach„Biblioteki Warszawskiej”.Odbył podróże do Kijowa,Poznania,w 1840 r.zwiedził Niemcy,Francję i Włochy.W 1842 r.nawiązał kontakt ze Związkiem Narodu Polskiego.Rozwinął szeroką działalność propagandową i polityczną,należał do grupy„entuzjastów”,był członkiem tajnych związków w Kongresówce.W 1845 r.został aresztowany,a następnie zesłany na 3 lata do Wiatki.W 1850 r.powrócił do Rudy,gdzie w 1851 r.oczynszował włościan.W tym samym roku z powodu gruźlicy wyjechał do Szwajcarii,gdzie ożenił się z Luizą Wittwer.W 1853 r.uzyskał obywatelstwo szwajcarskie.W latach 1860-1861 wydawał w Genewie i w Berlinie czasopismo„Prawda”.Zmarł 14 stycznia 1866 r.w Algierze.Po początkowej sympatii dla obozu Adama Czartoryskiego,ostatecznie związał się z nurtem rewolucyjnym.Uważał wyzwolenie chłopów za główny cel rewolucji społecznej i jedyny środek uzyskania niepodległości.Dążył do wybuchu„wojny ludowej”,tj.jednoczesnego zrywu wszystkich warstw społecznych przeciw zaborcy.Zajmował go przede wszystkim sposób uświadomienia mas chłopskich.W odróżnieniu od innych rewolucjonistów nad konspirację przedkładał długotrwałą,zmasowaną akcję propagandową,która za pośrednictwem inteligencji i szlachty miałaby dotrzeć do każdej wsi.Będąc świadomym,że część szlachty może nie chcieć uwłaszczenia chłopów,chciał ogłosić karę śmierci dla przeciwników rewolucji.Pod koniec życia jego poglądy uległy złagodzeniu.Hasło rewolucji społecznej zastąpił wezwaniem do solidaryzmu społecznego,apoteozował tradycje szlacheckie,ostrzegał przed walką zbrojną,dopuszczał nawet stały związek z Rosją pod warunkiem demokratyzacji tej ostatniej.Z entuzjazmem jednak przyjął wybuch powstania styczniowego.
Twórczość
  • Filozofia ekonomii materialnej ludzkiego społeczeństwa,t.1-2,Poznań 1843-1845
  • O prawdach żywotnych narodu polskiego,Bruksela 1844 r.
  • Katechizm demokratyczny,czyli opowiadanie słowa ludowego,Paryż 1845 r.
  • Stan średni i powstanie[powst.1845 r.]Warszawa 1982 r.
  • Pamiętnik[powst.1852-1853],wyd.pt.Pamiętniki i wizerunki,Wrocław 1951 r.
  • Pan Józef Bojalski,dziedzic dóbr Osin z przyległościami,Poznań 1854 r.
  • Rosja i Europa.Polska.Wstęp do badań nad Rosją i Moskalami,Paryż 1857 r.
  • Demokracja w Polszcze.Wstęp do prac nad wyswobodzeniem Polski,Genewa 1858 r.
  • Wojna ludowa,Bendlikon 1866 r.
  • Wybór pism,oprac.P.Hoffman,Warszawa 1948 r.
  • Wybór pism,Warszawa 1953 r.
  • Postęp to życie.Wybór pism,oprac.S.Filipowicz,Warszawa 1980 r.

Hipolit Cegielski

Gaspar Józef Hipolit Cegielski(ur.6 stycznia 1813 w Ławkach,zm.30 listopada 1868 w Poznaniu)polski filolog,przemysłowiec,działacz społeczny,dziennikarz i polityk.
Życiorys
Urodził się 6 stycznia 1813 w Ławkach koło Trzemeszna jako syn dzierżawcy majątku ziemskiego Michała Cegielskiego i Józefy z domu Palkowskich.W dzieciństwie stracił matkę,a ojciec zbankrutował,co uznaje się za główną przyczynę dużej samodzielności młodego Hipolita.W latach 1827–1830 uczył się w Gimnazjum w Trzemesznie,a od 1830 do 1835 r.w Gimnazjum św.Marii Magdaleny w Poznaniu.Po zdaniu matury rozpoczął studia na uniwersytecie berlińskim,które zakończył broniąc pracę doktorską De negatione z filozofii.Następnie wrócił do Poznania,gdzie został nauczycielem języka polskiego i języków starożytnych(greki i łaciny)w gimnazjum,którego był absolwentem.W 1841 r.ożenił się z Walentyną Motty(córką Jana Mottego i siostrą Marcelego);z tego małżeństwa miał troje dzieci:Stefana,Karolinę i Zofię.W tym czasie prowadził również intensywną pracę naukową publikując liczne artykuły z zakresu lingwistyki i dydaktyki,w tym rozprawę O słowie polskim i koniugacjach jego z 1842 r.Napisał też podręcznik do gramatyki języka greckiego(w 1843 r.) i Naukę poezji w 1845 r.która była wiele razy wznawiana.Podczas niepokojów w 1846 r.odmówił władzom szkoły przeprowadzania kontroli mieszkań swoich uczniów,co zakończyło jego karierę nauczyciela.Deputowany do Pruskiego Zgromadzenia Narodowego.Pozbawiony środków do życia,dzięki pomocy przyjaciół otworzył w poznańskim Bazarze sklep z narzędziami rolniczymi,który następnie przekształcił w warsztat remontujący pługi i radła.Szybko rozwijający się zakład przekształcił się w małą fabrykę narzędzi i maszyn rolniczych,która w 1855 r.przeniosła się na ulicę Kozią.Następnie,gdy władze miejskie sprzeciwiły się dalszej rozbudowie,stale rosnący zakład częściowo przeniósł się w 1859 r.na ul.Strzelecką,gdzie powstała między innymi odlewnia.Pomimo doskonale rozwijającego się przedsiębiorstwa Hipolit Cegielski nie zaprzestał pracy naukowej,wydając w 1852 r.poszerzone wydanie rozprawy O języku polskim...Był też jednym z pierwszych autorów literatury o tematyce technicznej wydając w 1858 Narzędzia i machiny rolnicze.Działalność społeczną Hipolit Cegielski rozpoczął od współpracy z Karolem Marcinkowskim pełniąc w latach 1850–1868 funkcję wiceprezesa założonego przez niego Towarzystwa Pomocy Naukowej.Ważną rolę odegrał też w takich organizacjach jak Towarzystwo Przemysłowe(współtwórca i prezes),Centralne Towarzystwo Gospodarcze(prezes w latach 1865–1868),Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk(wiceprezes).Był również zwolennikiem reformy szkolnictwa średniego.Jego zasługą było powstanie szkoły realnej w Poznaniu.W 1848 r.założył w Poznaniu pierwszy niezależny dziennik„Gazetę Polską”,której był redaktorem naczelnym.Po jej upadku pisał do„Gońca Polskiego”.Zmarł 30 listopada 1868 o godzinie 9:15 w Poznaniu.Opiekę nad majątkiem i nieletnimi dziećmi przekazał bliskiemu przyjacielowi,Władysławowi Bentkowskiemu.Został pochowany na cmentarzu świętomarcińskim,w bezpośrednim sąsiedztwie grobowca Karola Marcinkowskiego oraz swojej żony.Na pogrzebie specjalną kantatę okolicznościową odśpiewał chór pod batutą Bolesława Dembińskiego.Jego grób się nie zachował,gdyż Niemcy w czasie okupacji całkowicie zdewastowali nekropolię.W początku lat 80.XX wieku reporter Adam Kochanowski ustalił dokładne położenie mogiły Cegielskiego i podczas prac budowlanych przy ul.Towarowej,mogących zniszczyć pozostałości,wpłynął(wsparty przez prezydenta Andrzeja Wituskiego)na podjęcie decyzji o ekshumacji.W miejscu mogiły znaleziono kości,jednak ówczesne metody nie pozwalały na wiarygodną ich identyfikację.Przyjęto,że są to szczątki rodziny Cegielskiego.Obelisk wraz z ziemią z miejsca pochówku umieszczono na Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan,po jego rewitalizacji w 1981 r.W skromnej uroczystości,oprócz Wituskiego,Czesława Knolla(uczestnika Bitwy nad Bzurą) i drużyn harcerskich,nie wzięły udziału żadne znaczące osobistości.Zaproszenie na powtórny pogrzeb zignorowały także władze Zakładów Cegielskiego(delegacja HCP złożyła kwiaty kilka dni później).W październiku 2012 r.Sejmik Województwa Wielkopolskiego nazwał rok 2013 rokiem Hipolita Cegielskiego.Sejm RP w grudniu 2012 r.przyjął okolicznościową uchwałę,związaną z 200.rocznicą urodzenia Cegielskiego.

poniedziałek, 30 marca 2015

Twierdza Modlin

Twierdza położona na Mazowszu u zbiegu Wisły i Narwi,około 30 km na północny zachód od Warszawy.Składa się z cytadeli położonej na prawym brzegu Narwi,umocnionych przedmości:kazuńskiego i nowodworskiego oraz z dwóch pierścieni fortów.Jest jedną z największych i najlepiej zachowanych twierdz w Polsce.Twierdza Modlin stanowi wielokrotnie rozbudowywany zespół umocnień i zawiera w sobie elementy fortyfikacji francuskiej,rosyjskiej i polskiej.Twierdza była czterokrotnie broniona:w 1813,1831,1915 i 1939 roku.Ponadto w 1920 r.w oparciu o nią toczyły się walki polsko-bolszewickie.Obsadzały ją wojska polskie(Księstwa Warszawskiego,Królestwa Polskiego,następnie Rzeczypospolitej),francuskie,saskie,wirtemberskie,rosyjskie i niemieckie(II i III Rzeszy).Twierdza jako atrakcja turystyczna nie jest w pełni wykorzystywana,a dewastacja niektórych jej obiektów dodatkowo nie sprzyja poprawie tej sytuacji.Potocznie nazwą"twierdza Modlin"określa się jedynie jej centralną część,tworzącą osiedle Modlin Twierdza Nowego Dworu Mazowieckiego;oznacza ona jednak także forty wewnętrznego i zewnętrznego pierścienia wzniesione w okresie od lat 80.XIX wieku do wybuchu I wojny światowej oraz towarzyszące im dzieła z różnych okresów.Na terenie fortecy znajduje się najdłuższy w Europie budynek będący koszarami wojskowymi –liczący 2250 m długości.
Historia twierdzy
Do 1806 r.Pierwsze umocnienia i plany
Pierwsze fortyfikacje w pobliżu Modlina wybudowane zostały w czasie potopu szwedzkiego w 1655 roku wojska szwedzkie założyły tu ufortyfikowany obóz(tzw.Bugskansen).Obecnie nie istnieją żadne pozostałości tego umocnienia.Prace fortyfikacyjne w tym miejscu przy ważnej przeprawie prowadziły w okresie wielkiej wojny północnej wojska saskie feldmarszałka Adama von Steinaua.Uwagę na konieczność ufortyfikowania tego rejonu zwracano też w czasach stanisławowskich.W roku 1794 rosyjski generał Pietr Korniłowicz Suchtelen opracował plany twierdzy"Zakroczym",jednak prac nad budową tej twierdzy nigdy nie podjęto.
1806-1815.Okres napoleoński.I obrona twierdzy w 1813 roku
Budowę twierdzy rozpoczęto z rozkazu Napoleona I.1 grudnia 1806 roku w Poznaniu wydał on rozkaz w sprawie ufortyfikowania przyczółków w Wyszogrodzie,Modlinie,Serocku i Pradze.W okresie Księstwa Warszawskiego,od wiosny 1807 do lata 1812 roku,powstał zasadniczy zrąb twierdzy składający się z obwarowania głównego(twierdza bastionowa,obecnie obwód wewnętrzny cytadeli),trzech wysuniętych,nieukończonych koron oraz umocnień na przedmościach kazuńskim,nowodworskim i Wyspie Szwedzkiej.Były to fortyfikacje ceglano-ziemne wznoszone według nowoczesnej myśli francuskiej.Autorem pierwszego projektu twierdzy był wybitny francuski inżynier,generał François de Chasseloup-Laubat.Do pracy przy wznoszeniu umocnień zatrudniono w roku 1812 oprócz rzemieślników także 10-12 tysięcy okolicznych chłopów.W wojnie 1812 roku twierdza modlińska służyć miała wraz z umocnieniami w Serocku,Pradze i Zamościu jako oparcie dla operacji wojsk francuskich.Wobec postępów ofensywy napoleońskiej prace fortyfikacyjne zostały w zasadzie przerwane w sierpniu 1812 roku.Po klęsce wyprawy na Moskwę paląca stała się potrzeba przygotowania Modlina do obrony.Umocnienia były pilnie uzupełniane i rozbudowywane od grudnia 1812 roku.Oblężenie twierdzy przez wojska rosyjskie Iwana Paskiewicza(10000 żołnierzy)rozpoczęło się 5 lutego 1813.W tej kampanii twierdza modlińska wypełniła swoje zadanie,blokując na obszarze Księstwa Warszawskiego liczne oddziały rosyjskie i trwając w walce na głębokich tyłach teatru działań,gdy główne wojska Księstwa walczyły pod komendą ks.Józefa Poniatowskiego w Niemczech.Garnizon twierdzy tworzyły mieszane oddziały polskie,francuskie,saskie i wirtemberskie,dowodzone początkowo przez generała Franciszka Ksawerego Kosseckiego a następnie przez generała Hermana Wilhelma Daendelsa,którego to Kossecki został zastępcą w czasie dalszej obrony.Łącznie Modlina broniło 5230 żołnierzy,261 oficerów i 120 dział.Obrona Modlina trwała nawet wtedy,gdy po klęsce Napoleona w"Bitwie Narodów"pod Lipskiem(październik 1813 r.)zgasły nadzieje na ofensywę francuską w kierunku wschodnim i odblokowanie twierdzy.Twierdza skapitulowała 1 grudnia 1813 roku,wobec wysokich strat(48,4% stanu wyjściowego),wyczerpania się amunicji i przeniesienia się operacji wojsk własnych za Ren.Kapitulację przyjął rosyjski generał P.Kleinmichel,który w lipcu zastąpił Paskiewicza.
1815-1831.Królestwo Polskie i powstanie listopadowe.II obrona twierdzy w 1831 roku
W okresie Królestwa Polskiego w twierdzy stacjonowały nieliczne oddziały armii polskiej i rosyjskiej.Mimo licznych planów nie podejmowano większych działań mających na celu rozbudowę twierdzy.W czasie powstania listopadowego i wojny polsko-rosyjskiej 1831 roku twierdza została sprawnie przygotowana do obrony i uzupełniona elementami fortyfikacji polowej.Jej komendantem został mianowany gen.Ignacy Ledóchowski.W czasie operacji letnich 1831 roku twierdza nie była atakowana.8 września 1831 roku do twierdzy weszła po kapitulacji Warszawy większość wojsk polskich 32,5 tys.żołnierzy z 91 działami.Armia niedługo później opuściła Modlin i skierowała się w stronę Płocka,zaś sama twierdza została 25 września okrążona przez wojska rosyjskie.Wobec przekroczenia przez armię granicy pruskiej obrona Modlina stała się wkrótce bezcelowa;twierdza skapitulowała 9 października 1831 roku jako przedostatni punkt oporu powstania.
1832-1883. Pierwsza rozbudowa twierdzy i okres stagnacji
Likwidacja autonomii Królestwa Polskiego po roku 1831 wiązała się również z rozbudową fortyfikacji na jego obszarze.Celem tego działania była nie tylko obrona zachodnich rubieży Rosji,ale też zapobieżenie kolejnym polskim zrywom.W ten sposób powstała twierdza w Warszawie(Cytadela Aleksandryjska)(Александровская цитадель).Również w Modlinie,przemianowanym w 1834 roku na Новогеоргиевск(Nowogieorgiewsk),podjęto szeroko zakrojone prace nad rozbudową fortyfikacji.Autorem głównego planu rozbudowy w latach 1832-1841 był generał Iwan Dehn.Całość przebudowy,wraz z modernizacją przedmości,zakończono w roku 1841.Po ukończeniu twierdza otrzymała nazwę Новогеоргиевская крепость(Twierdza Nowogieorgiewska).Kilka lat dłużej trwała budowa ogromnego,obronnego spichrza zbożowego,stanowiącego główny magazyn dla wojsk rosyjskich stacjonujących na obszarze Królestwa.W latach sześćdziesiątych polecenie rozbudowy i uzupełnienia Twierdzy Nowogieorgiewsk(Modlin)wydał gen.Eduard Totleben.Na jego polecenie wybudowano po 1864 r.wewnątrz francuskiego rdzenia bastionowego 2250 metrowy obwód obronnych koszar obliczony na pomieszczenie 20 tys.żołnierzy,charakterystyczny dla fortyfikacji rosyjskich(podobne miały Twierdza Dęblin i twierdza brzeska).Koszary osłaniane z 4 kaponier,stały się trzecim obwodem twierdzy Modlin.Koszary te,posiadające strzelnice dla dział i broni piechoty,kaponiery na załamaniach oraz otoczone rowem stanowić miały ostatni punkt oporu twierdzy.W omawianym okresie ukończono porzucone po roku 1813 korony,uzupełniając je ciągłym umocnieniem poligonalnym z rawelinami i murem Carnota.W ciągu następnych czterdziestu lat twierdza stopniowo stawała się przestarzała,mimo to nie podejmowano większych działań w kierunku jej modernizacji.W latach sześćdziesiątych wybudowano także w cytadeli kilka prochowni(magazynów amunicyjnych).Uzupełniono ją też o fort"Ostrołęka",powstały z rozbudowy dzieła rogowego we wschodniej części twierdzy.Toczone w tym czasie wojny(głównie wojna krymska)pokazały jednak nowe tendencje w sposobach prowadzenia wojny i budownictwie umocnień.
1883-1915.Twierdza fortowa
Do modernizacji twierdzy,jak i budowy w podobnym czasie innych umocnień w zachodniej części Rosji(np.Osowiec,Warszawa,Dęblin),przystąpiono w 1883 r.co podyktowane było pogarszającą się sytuacją międzynarodową głównie sojuszem niemiecko-austro-węgierskim(rozszerzony o Włochy zyskał ten sojusz miano Trójprzymierza).Wzniesiono wówczas pierścień 8 fortów wysuniętych przed dotychczasową twierdzę na odległość 2,1 do 4,8 kilometra;ponadto na przedmościu nowodworskim wzniesiono fort"Nad Wisłą".Budowę fortów,których plany oparto o typowy fort rosyjski wzór F1879,ukończono w 1888 r.Były to forty dwuwałowe(oddzielne wały dla artylerii i piechoty),oparte na planie pięcioboku,o dwóch czołach.Wszystkie budowle koszary,kaponiery i przeciwskarpy wznoszono z cegły.Forty łączyła z zapleczem cytadelą sieć dróg fortecznych,kolei wąskotorowej i łączności.W 1893 r.powstał,pierwszy na ziemiach polskich,oddział aeronautyczny wyposażony w balony obserwacyjne.Dowodem na technologiczne zapóźnienie Rosji jest fakt,iż w momencie ukończenia były to już fortyfikacje przestarzałe.Pierwszą modernizację fortów przeprowadzono w latach 1894-1900.Polegała przede wszystkim na zastąpieniu najważniejszych elementów zbudowanych z cegły ich betonowymi odpowiednikami.W pierwszej kolejności chodziło tutaj o przeciwskarpy i kaponiery.Stropy innych obiektów wzmacniano betonem.Na przełomie XIX i XX w.powrócono do dawniejszej koncepcji tzw."trójkąta fortecznego".Polegała ona na oparciu obrony zachodnich rubieży cesarstwa na dużym ugrupowaniu twierdz.Narożniki trójkąta stanowić miały Modlin,Zegrze i Warszawa,zaś boki uzupełniać siedem fortów.Doświadczenia z przegranej wojny z Japonią w latach 1904-1905 wywołały w rosyjskich kręgach wojskowych przekonanie,że armia rosyjska winna koncentrować się poza obszarem Królestwa,by mieć więcej czasu na mobilizację.Efektem tego było wydanie w 1909 r.rozkazu o likwidacji wszystkich z wyjątkiem Osowca i Modlina twierdz rosyjskich na tym obszarze.Równocześnie podjęto decyzję o kolejnej rozbudowie Modlina,by mógł stanowić on w wypadku wojny punkt oporu na głębokich tyłach wroga.Decyzja o likwidacji nie była jednak konsekwentnie przestrzegana względem niektórych twierdz i niedługo przed wybuchem wojny ponownie przystąpiono do ich rozbudowy.W 1912 r.rozpoczęto budowę zewnętrznego pierścienia fortów,składającego się z 11 obiektów,uzupełnianego 12 dziełami pośrednimi i licznymi zespołami prochowni(magazynów amunicji).Forty oddalone być miały od cytadeli na odległość od 5,3 do 8,5 kilometra.Stare forty miały albo uzupełniać obronę jako druga linia,były wtedy modernizowane do najnowszych standardów,albo stanowić zaplecze mieszkalno-magazynowe dla załóg.Na szczególnie ważnych odcinkach zaplanowano budowę trzech grup fortowych("Goławice","Carski Dar","Janówek"),czyli zespołów wzajemnie się uzupełniających dzieł.Projekty fortów oparto na trzech wzorcach:F1909 autorstwa generała Konstantina Wieliczko,F1910 oraz GF1908/12,dla grup fortowych,generała Nestora Bujnickiego.Były to forty ziemno-betonowe(w szczególnie narażonych na ostrzał miejscach stosowano płytko zbrojony żelazobeton)o narysie zbliżonym do trójkąta bądź trapezu.Mimo ograniczeń,wynikających z ogólnej kondycji państwa,zawierały szereg nowatorskich rozwiązań,były wśród nich dzieła nowoczesne i bardzo interesujące z punktu widzenia architektury obronnej,jak Grupa Fortowa"Carski Dar".Posiadały jednak również wady:w porównaniu do istniejących już w fortyfikacji francuskiej czy niemieckiej nowoczesnych dzieł,np.pierwszych grup warownych czy fest,były dosyć schematyczne,dysponowały małą ilością stanowisk do ukrytej obserwacji itp.Dodatkowo w chwili wybuchu wojny posiadały mało elementów pancernych.Chociaż najważniejsze dzieła,jak np.Fort XV miały być wyposażone w wieże artyleryjskie i pancerne stanowiska obserwacyjne,wielu z nich nie zamontowano,a rezygnację z innych wymusiły oszczędności.Do rozpoczęcia oblężenia twierdzy w 1915 r.forty nie zostały ukończone.W wielu z nich widoczne są ślady pospiesznego doprowadzania do gotowości bojowej,czy nawet budowy prowizorycznych umocnień.Umocnienia te,mimo swoich wad,dawały załodze dobre zabezpieczenie przed ostrzałem większości ówcześnie stosowanej artylerii i były poprawnie rozmieszczone w terenie.Mimo nieukończenia i pewnych mankamentów,Twierdza Nowogeorgiewsk ze swoimi 19 fortami i licznymi obiektami międzypola(dzieła pośrednie,prochownie,umocnienia polowe)była jedną z najpotężniejszych twierdz ówczesnej Europy,z dzisiejszej perspektywy także jedną z bardziej interesujących.Sumy włożone w jej modernizację pozwalały wierzyć,że zatrzyma ona na długo ofensywę niemiecką.Stało się jednak inaczej.
1915-1918.Modlin w I wojnie światowej. III obrona twierdzy
Obrona twierdzy modlińskiej(nowogeorgiewskiej)w roku 1915 jest przykładem stosowanego przez wojska niemieckie błyskawicznego szturmu twierdzy fortowej.Na przełomie lipca i sierpnia 1915 roku wojska niemieckie zbliżyły się do Wisły.5 sierpnia została bez walki zajęta Warszawa.Pod Modlin podeszło mieszane zgrupowanie oblężnicze dowodzone przez generała Hansa Beselera,liczące 80 tys.żołnierzy,wyposażonych między innymi w potężne moździerze oblężnicze kalibru 420 mm.Załogę twierdzy stanowiło liczące 105 tys.żołnierzy zgrupowanie generała kawalerii Bobyra,składające się z dość losowych jednostek.Oddziały te posiadały łącznie tylko około 60 tys.karabinów.Imponująca wydawała się być liczba dział około 1000 sztuk.Jednak tylko 250 z nich było działami fortecznymi,a 144 względnie nowoczesnymi polowymi;reszta stanowiła działa przestarzałe.Na domiar złego,w ręce niemieckie jeszcze przed rozpoczęciem walk wpadł sztabowy samochód rosyjski wraz z dokładnymi planami umocnień.Oblężenie twierdzy trwało zaledwie od 9 sierpnia do 20 sierpnia 1915 roku,z czego zasadnicze walki trwały tylko sześć dni.Szturm po przygotowaniu artyleryjskim rozpoczął się 13 sierpnia.Tego dnia Niemcy przełamali rosyjską obronę na linii umocnień polowych i podeszli pod linię fortów od strony północno-wschodniej na odcinku pomiechowskim.15 sierpnia wieczorem po długim ostrzale zostało zajęte prawoskrzydłowe dzieło grupy"Carski Dar".Następnego dnia,16 sierpnia późnym wieczorem,po nieudanych kontratakach rosyjskich,niemiecka piechota zdobyła fort XV.Długo bronili się natomiast żołnierze zabarykadowani w dziele lewoskrzydłowym.Kolejne kontrataki rosyjskie mające na celu odebranie umocnień zakończyły się niepowodzeniem.W nocy z 17 na 18 sierpnia generał Bobyr wydał rozkaz opuszczenia umocnień zewnętrznego pierścienia na odcinku pomiechowskim,które rankiem 18 zostały zajęte przez Niemców.Decyzja ta,jak i następna,o opuszczeniu i wysadzeniu wszystkich umocnień zewnętrznego pierścienia na prawym brzegu Wisły,pogłębiła rozkład załogi twierdzy.Prowadzony 19 sierpnia ostrzał fortów II i III,jak i samej cytadeli,poprzedzał szturm generalny twierdzy.Po południu 19 sierpnia Niemcy zajęli wspomniane forty,a około godziny 19 wkroczyli do cytadeli.20 sierpnia generał Bobyr złożył podpis pod aktem kapitulacji twierdzy nowogeorgiewskiej.Na tak zaskakująco szybki upadek najpotężniejszej rosyjskiej twierdzy złożyło się wiele czynników.Obrońców osłabiało kiepskie wyszkolenie do walk w twierdzy i brak odpowiedniego wyposażenia,brak wykończenia większości obiektów pierścienia zewnętrznego twierdzy i nade wszystko słaba wola walki tak dowódców,jak i ich podkomendnych.Żołnierze armii rosyjskiej zdobywali się jednak również na wielkie bohaterstwo,jak to w czasie walk o grupę"Carski Dar".Z kolei na korzyść Niemców przemawiało doskonałe wyszkolenie wojsk w prowadzeniu ataków na obiekty umocnione(armia niemiecka miała już za sobą szereg równie imponujących i błyskawicznych szturmów na twierdze w roku 1914 np.Liège,Maubeuge czy Antwerpię,której szturmem dowodził ten sam generał Beseler),wyposażenie w nowoczesną artylerię oblężniczą i posiadanie pełnych planów twierdzy,o czym już wspomniano.Upadek twierdz takich jak Antwerpia czy Modlin znacznie osłabiał wiarę alianckich sztabowców w obiekty umocnione i stał się przyczyną początkowych sukcesów niemieckich w szturmie na Verdun.Do roku 1918 obiekty twierdzy były wykorzystywane przez wojska niemieckie na potrzeby magazynowe,szpitalne itp.
Od 1918 r.Modlin w niepodległej Rzeczypospolitej.IV obrona twierdzy w 1939 roku
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Modlin szybko stał się ponownie ważnym umocnieniem tym razem w czasie wojny 1920 roku.Twierdza Modlin stała się głównym punktem obrony 5.Armii generała Władysława Sikorskiego na linii Wkry.Wojska radzieckie zdobyły w ciężkich walkach w połowie sierpnia 1920 roku kilka fortów,jednak wobec zwycięskiej kontrofensywy polskiej znad Wieprza wojska generała Sikorskiego również przeszły do działań zaczepnych.W okresie międzywojennym twierdza spełniała dwie role.Po pierwsze,była bardzo ważnym garnizonem i magazynem.Znajdowały się tutaj m.in.Szkoła Podchorążych Broni Pancernych,Centrum Wyszkolenia Saperów oraz siedziby licznych jednostek armijnych.Po drugie,odgrywała rolę polskiego poligonu fortecznego.Odrodzona Polska,zagrożona przez Niemcy i Rosję Radziecką,stanęła przed koniecznością budowy własnych umocnień,nie posiadając do tego doświadczeń ani środków odpowiednich,by bezpośrednio kopiować rozwiązania francuskie(Linia Maginota).W fortach Modlina zainstalowano więc kilka eksperymentalnych kopuł pancernych dla obserwacji i karabinów maszynowych,wybudowano doświadczalne schrony bojowe oraz testowano broń forteczną.Równocześnie stare umocnienia były konserwowane brano pod uwagę ich wykorzystanie w czasie ewentualnego konfliktu w przyszłości.Obiekty doświadczalne również budowano z myślą o ich włączeniu do struktury obronnej twierdzy.Ponadto w Modlinie mieścił się port wojenny i stocznia rzeczna.24 marca 1928 Minister Spraw Wojskowych,marszałek Polski Józef Piłsudski,zarządził przeniesienie Oficerskiego Trybunału Orzekającego z Warszawy do Modlina.Tuż przed wybuchem wojny wzniesiono w twierdzy sześć małych schronów bojowych na dwa ciężkie karabiny maszynowe każdy.Wykonano także odcinki rowów przeciwpancernych i szereg ziemnych umocnień polowych.Niektóre umocnienia twierdzy np.prochownie wykorzystano na schrony przeciwlotnicze oddziałów armijnych.Rubież obronną zaplanowano wzdłuż wewnętrznego pierścienia fortów.We wrześniu 1939 roku garnizon twierdzy stanowiła początkowo 8 Dywizja Piechoty.Stacjonował tu też sztab Armii Modlin.Po bitwie granicznej twierdzę obsadziły dalsze części oddziałów Armii"Modlin".Wojska niemieckiego II Korpusu Armijnego podeszły pod twierdzę 10 września 1939.Od 13 września Modlin zaczęły obsadzać oddziały Armii"Łódź"dowodzonej przez generała Wiktora Thommée,który objął dowództwo Obozu Warownego"Modlin".Przez dalsze dwa tygodnie trwało oblężenie twierdzy przez przeważające siły niemieckie.Twierdza,atakowana,ostrzeliwana i bombardowana z powietrza,skapitulowała 29 września 1939 roku,gdy wobec kapitulacji Warszawy jej dalsza obrona była bezcelowa.Modlin,podobnie jak w latach 1813 i 1831,był jednym z ostatnich punktów polskiego oporu.W kolejnych latach II wojny światowej Twierdza Modlin nie odegrała już roli w działaniach wojennych.Podczas okupacji Niemcy wykorzystywali umocnienia do różnych celów.W forcie I znajdował się obóz przejściowy,a w forcie III obóz koncentracyjny,gdzie zginęło ok.20 tys.ludzi.Twierdza wyzwolona została 18 stycznia 1945 roku.
Okres powojenny
Po wojnie większość obiektów zarówno cytadelę,jak i forty zajmowało Wojsko Polskie.Obecnie wiele umocnień zostało opuszczonych(m.in.Fort V,Fort XII,Fort XIV),stając się celem daleko idącej i nieodwracalnej dewastacji zjawisko kradzieży oryginalnych elementów pancernych i pozostałości wyposażenia nasiliło się szczególnie w ostatnich latach.Liczne obiekty zostały wydzierżawione dla potrzeb działek wypoczynkowych(np.Fort XI,Fort XVI,Dzieło D-8).Pojawiają się jednak także przykłady pozytywnego wykorzystania zabytkowych umocnień dla celów turystycznych.Prowadzone są również badania naukowe.Na terenie twierdzy,na północ od cytadeli,znajduje się port lotniczy Warszawa-Modlin dawne lotnisko wojskowe,wykorzystywane dla obsługi ruchu pasażerskiego,głównie tzw.tanich linii lotniczych.W październiku 2008 r.wewnętrzny obwód obronny Cytadeli wraz z koszarami obronnymi,wpisane do rejestru zabytków województwa mazowieckiego decyzją z dnia 19.04.1957 pod numerem 1062/69,zostały wystawione na sprzedaż przez Agencję Mienia Wojskowego w drodze przetargu,za cenę wywoławczą 220 mln złotych z bonifikatą 50% wylicytowanej przy zakupie ceny,z tytułu wpisania nieruchomości do rejestru zabytków.Przetarg odbył się 10.12.2008 r.Kolejny przetarg z ceną wywoławczą 160 mln złotych,zaplanowany na 21.08.2009 r.również nie przyniósł rozstrzygnięcia.Dopiero w dziewiątym przetargu,dnia 12.08.2013,obszar twierdzy o pow.58 ha zmienił właściciela,którym została spółka Konkret SA z Poznania.Wartość transakcji po udzielonych bonifikatach wyniosła 17,85 mln złotych.W chwili obecnej konserwator zabytków dopuszcza bardzo szerokie możliwości adaptacji i przerobienia koszar(np.do funkcji mieszkalnych,hotelowych,usługowych,kulturalnych i turystycznych)pod warunkiem zachowania bryły budynku oraz pozostawienia terenu cytadeli,części wnętrz oraz części budynku koszar wraz z tarasami widokowymi na dwóch wieżach jako ogólnodostępnych.Dopuszczono natomiast wprowadzenie podziemnych parkingów i dojazdów,form małej architektury oraz niezbędnych nowych ciągów komunikacyjnych.
Obiekty twierdzy
W strukturze Twierdzy Modlin wyróżnić można:
  • Cytadelę z przedmościami kazuńskim i nowodworskim
  • wewnętrzny pierścień fortów składający się z 8 fortów
  • zewnętrzny pierścień fortów składający się z 10 fortów(z 11,1 nie istnieje) i 7 dzieł pośrednich(z 12,5 nie istnieje)
  • obiekty zaplecza:zespoły prochowni,magazyny,zabudowania koszarowe
  • pozostałości umocnień polowych i fortyfikacji polskich z 1939 roku
Turystyka i zwiedzanie
Obecnie możliwe jest zwiedzanie niektórych obiektów twierdzy,zarówno indywidualnie,jak i w grupach zorganizowanych.Zagospodarowane turystycznie są:część koszar obronnych cytadeli(wieża zachodnia,tzw.Tatarska),część umocnień i zabudowań zaplecza(tzw.Elewator)oraz Brama Ostrołęcka.Spośród fortów możliwe jest zwiedzanie Fortu X w Henrysinie.Do niektórych spośród pozostałych fortów wstęp możliwy jest po skontaktowaniu się z administracją zajmujących je instytucji.Na terenie twierdzy działają Towarzystwo Przyjaciół Twierdzy Modlin im.gen.Ignacego Prądzyńskiego oraz Oddział PTTK Klub Przewodników Terenowych"Bastion",świadczące usługi przewodnickie i zajmujące się organizacją imprez dla grup zorganizowanych.Funkcjonuje również Fundacja"Park Militarny Twierdzy Modlin",organizująca imprezy rekonstrukcyjne w Twierdzy.Na terenie Twierdzy Modlin,na parterze w jednej z carskich kamienic,wybudowanych pod koniec XIX w.dla kadry oficerskiej,mieści się restauracja.Od 8 września 2012 r.w Twierdzy Modlin funkcjonuje również szlak turystyczny Baśki Murmańskiej,który w formie atrakcyjnej gry miejskiej prezentuje zwiedzającym(zwłaszcza najmłodszym)zabytki twierdzy.
Twierdza Modlin w filmie
Niektóre obiekty Twierdzy Modlin posłużyły jako plany filmowe w znanych polskich filmach,m.in.w:
  • C.K.Dezerterach sceny koszarowe(prawie cała pierwsza część),mieszkanie von Nogaya,końcowa scena wyjścia z koszar
  • Kilerze scena obiadu w więzieniu
  • Panu Tadeuszu(ekranizacja poematu Adama Mickiewicza pt.Pan Tadeusz)ruiny spichlerza w widłach Narwi i Wisły posłużyły za zamek Horeszków;wnętrza twierdzy za paryskie mieszkanie Adama Mickiewicza
  • Avalonie Mamoru Oshii ruiny spichlerza posłużyły za plener jednego z etapów
  • Oficerach,odc.12 w scenie przekazania Granta Toporowi
  • Przeprowadzkach w jednym z odcinków w czasie przeprowadzki postój zrobiono przed koszarami
  • Jutro idziemy do kina scena przed bramą
  • Chrzest scena łowienia ryb,ruiny spichlerza
  • 1920.Wojna i miłość
  • 1920 Bitwa warszawska
  • Czas honoru tereny wokół Wieży Czerwonej jako angielski obóz szkoleniowy;klub garnizonowy jako kwatera niemieckich oficerów
  • Hans Kloss.Stawka większa niż śmierć

sobota, 28 marca 2015

Podgórze(część Krakowa)

Dawna dzielnica Krakowa.Położone jest na prawym brzegu Wisły na styku regionów naturalnych:Bramy Krakowskiej,Niziny Nadwiślańskiej,Podgórza Bocheńskiego i Pogórza Wielickiego.Część tego obszaru w latach 1784-1915 była samodzielnym Wolnym Królewskim Miastem Podgórze.Od 1915-1991 dzielnica administracyjna Krakowa.Obecnie podzielone na 6 dzielnic samorządowych:Dzielnica VIII Dębniki,Dzielnica IX Łagiewniki-Borek Fałęcki,Dzielnica X Swoszowice,Dzielnica XI Podgórze Duchackie,Dzielnica XII Bieżanów-Prokocim oraz Dzielnica XIII Podgórze.Obecnie obszar przemysłowo-mieszkaniowy,rozwój budownictwa wielkopłytowego na obrzeżach nadał mu charakter 250-tysięcznego miasta-sypialni.Na jego terenie znajduje się ważny węzeł kolejowy(Kraków Płaszów),ośrodek telewizji Kraków,Uniwersytecki Szpital Dziecięcy w Prokocimiu i in.Powierzchnia Podgórza wynosi 130,9 km².
Historia
Pierwsze ślady ludzkiej aktywności na obszarze dzisiejszego Podgórza pochodzą sprzed ok.10 tys.lat,odkryto je na wapiennych wzgórzach Krzemionek Podgórskich.Osadnictwo słowiańskie rozwijało się tutaj prawdopodobnie od VII w.W średniowieczu tereny na prawym brzegu Wisły stanowiły zaplecze gospodarcze dla Krakowa,pozyskiwano surowce budowlane:kamień,piasek,produkowano cegły,wapno,gips itp.W różnych okresach historii istniały tu osady,m.in.Zabłocie,Płaszów czy Janowa Wola.Pod koniec XIV w.stały się one własnością miasta Kazimierz,w czasie potopu szwedzkiego zostały doszczętnie zniszczone i zapomniane.Miasto Podgórze powstało wskutek wydarzeń po I rozbiorze Polski(1772).Austriacy,interpretując na swoją korzyść umowę o ustanowieniu granicy na Wiśle,zajęli Kazimierz,oddzielony od Krakowa starym korytem rzeki.Cztery lata później,wskutek protestów strony polskiej,zmuszeni zostali do jego opuszczenia,zachowując jednak prawobrzeżne,dotychczas słabo zagospodarowane i zaludnione przedmieścia.Zdecydowano o utworzeniu nowego ośrodka osadniczego,który,oprócz typowych funkcji miejskich,miał być miastem-garnizonem trzymającym w szachu Kraków.Przystąpiono więc do tworzenia przyszłego miasta,na terenie obecnego Podgórza.
Mimo całkowitej nierealności planów wybudowania dwustutysięcznej"metropolii"(dla por.Kraków wraz z Kazimierzem,Kleparzem i jurydykami liczył niecałe 10 tys.mieszkańców)następował jednak szybki rozwój osady spowodowany m.in.przez:
  • przygraniczne położenie na brzegu spławnej rzeki i na połączeniu szlaków handlowych(przeprawa przez Wisłę)
  • korzystne warunki nabywania gruntów i osiedlania się dla przybyszów,zwłaszcza kupców i przedsiębiorców
  • liczne przywileje cesarskie gwarantujące daleko idącą swobodę osobistą(zwolnienie ze służby wojskowej,wolność wyznania i in.) i prowadzenia działalności gospodarczej(bezpłatny przydział gruntów,zwolnienie z podatków,pomoc finansowa,itp.)
W 1785 r.cesarz Józef II nadał Podgórzu prawa wolnego miasta królewskiego: 
"W roku 1785 powstało z części tej wsi[Ludwinów] i kilku domów nad Wisłą zwanych Podgórzem miasto Podgórze.Cesarz Józef II nadał miastu wolność handlu i nazwał je Josefstadtem,ale to nazwisko ustąpiło dawniejszemu".Podgórze graniczyło wówczas z wsiami:Płaszów,Wola Duchacka,Łagiewniki,Borek,Ludwinów i in.(włączonymi później w jego obręb).Znaczna część jego mieszkańców utrzymywała się z uprawy roli.III rozbiór Polski(1795 r.) i związane z nim przyłączenie części Małopolski do zaboru austriackiego osłabił czynniki decydujące o uprzywilejowanej pozycji Podgórza. Jego rozwój,powiązany teraz z rozwojem Krakowa,następował,ale już nie w takim tempie jak w pierwszej fazie.W początkach XIX w.miasto przekształciło się w ośrodek o wyraźnym charakterze handlowo-przemysłowym,nastąpił spadek liczby ludności zatrudnionej w rolnictwie na rzecz przemysłu i usług.Po powiększeniu obszaru Księstwa Warszawskiego w 1809 r.miasta:Kraków,Podgórze i Wieliczka wraz z otaczającymi je terenami włączone zostały w jego granice.Rok później zawarta została"dobrowolnie umówiona,wieczysta i trwała ugoda",w konsekwencji której Podgórze,zostało przyłączone do Krakowa jako IV gmina(dzielnica),zachowując jednak odrębność administracyjną.W 1813 r.wojska rosyjskie ścigające niedobitki Wielkiej Armii zajęły Kraków,okupując go przez 2 lata.Kongres wiedeński(1815 r.)zdecydował o podziale ziem Księstwa Warszawskiego odłączył Podgórze,które wróciło do Austrii,od terenów Rzeczypospolitej Krakowskiej.Po wybuchu powstania krakowskiego w lutym 1846 r.Austria dokonała aneksji miasta.W czasie powstania styczniowego(1863 r.)Podgórze,podobnie jak Kraków,stanowiło bazę zaopatrzeniową dla powstańców,wskutek tego doświadczyło licznych represji,obław i aresztowań.W połowie XIX w.zaborcy rozpoczęli budowę systemu fortyfikacji w obrębie Krakowa i Podgórza,m.in.ufortyfikowano kopiec Krakusa,który został otoczony fortem i głęboką fosą oraz Krzemionki,na których wzniesiono dwie tzw."baszty maksymiliańskie".Starając się nadążyć za rozwojem techniki wojskowej,a zwłaszcza artylerii,aż do wybuchu I wojny światowej rozbudowywano umocnienia twierdzy Kraków.Na prawym brzegu Wisły na wzniesieniach stanowiących dalekie przedpola Podgórza wybudowano forty m.in.w Prokocimiu,Rajsku,Wróblowicach,Skotnikach,Pychowicach,Bodzowie.Okres ten związany był z rozwojem przemysłu.Ze względu na dostępność terenów i niższe koszty,dogodność transportu itp.przenoszono tutaj i budowano nowe zakłady przemysłowe.Obecność surowców mineralnych sprzyjała powstawaniu przedsiębiorstw:wytwórni cementu E.Libana i Sp.w Podgórzu-Bonarce,kamieniołomów,cegielni,wapienników,także składów budowlanych i in.Przemysłowego charakteru nabierały również inne wsie i osady położone w pobliżu np.Borek Fałęcki(zakłady sodowe późniejszy"Solvay"wybudowane w latach 1901-1906),Płaszów,Ludwinów.Ostatnie lata samodzielności Podgórza wiązały się z rozwojem miasta:rozbudową sieci komunikacyjnej,budową gmachów użyteczności publicznej i in.Prezydent m.Krakowa,Juliusz Leo określił w 1913 r.Podgórze jako"perłę w pierścieniu gmin Kraków otaczających"co nie było tylko okolicznościowym frazesem,ale dowodem uznania dla osiągnięć miasta.Istniała duża niechęć do połączenia z Krakowem,ostatecznie jednak argumenty: włączenie sąsiednich gmin w obręb Krakowa,co uniemożliwiało dalszy rozwój Podgórza,konieczność podjęcia poważnych i kosztownych robót(budowa portu,regulacja Wisły) i in.,zdecydowały o tym,że w 1913 r.Rada miasta Podgórza uchwaliła połączenie z Krakowem,oficjalnie ogłoszone dopiero 1 lipca 1915 r.Kolejne lata były okresem zrastania się organizmów obu miast.Płaszów był miejscem początku akcji wyzwalania Krakowa w 1918 roku.31 października grupa Polaków pod dowództwem ppor.Franciszka Pustelnika rozbroiła austriackich żołnierzy stacjonujących w koszarach urządzonych w dawnym zajeździe Pod św.Benedyktem.Był to jeden z pierwszych krakowskich obiektów opanowanych przez Polaków podczas wydarzeń 1918 roku,które prowadziły do oswobodzenia Krakowa i w konsekwencji narodzin niepodległości Polski.Grupa połączyła się później ze spiskowcami por.Antoniego Stawarza,którzy opanowali płaszowski dworzec kolejowy i wspólnie ruszyli na lewy brzeg Wisły i dalej do Rynku Głównego.Okres II wojny światowej to tragiczny okres w dziejach Podgórza.Od 1941-1943 r.istniało na terenie dzielnicy getto żydowskie.W 1942 r.w Płaszowie stworzono obóz pracy dla Żydów i Polaków,później przekształcony w obóz koncentracyjny(od 1944 r.)Więźniowie zmuszani byli do ciężkiej pracy w nieludzkich warunkach,m.in.w kamieniołomie.W wyniku głodu,chorób i egzekucji zginęło w nim ok.80 tys.osób.Kolejnym miejscem martyrologii na terenie Płaszowa był obóz karny dla"służby budowlanej"(Baudienstu),tzw."Liban".Po II wojnie światowej Podgórze zmieniło w dużym stopniu swój charakter,okres PRL-u przyczynił się do przekształcenia go w zaniedbane przedmieście Krakowa.W 1950 r.Podgórzem nazwano dużą prawobrzeżną dzielnicę.Od lat 70.w jej obrębie zaczęły powstawać wielkopłytowe blokowiska m.in.Bieżanów,Kurdwanów,Na Kozłówce,Piaski Nowe,Prokocim,Ruczaj,Wola Duchacka i in.W 1968 r.na miejscu zburzonego fortu na Krzemionkach powstał Krakowski Ośrodek Telewizyjny.W 1991 r.po reformie podziału administracyjnego Kraków podzielono na osiemnaście dzielnic samorządowych.Dzielnica XIII objęła historyczną część Podgórza,Płaszów,Rybitwy i Przewóz.
Zabytki i interesujące miejsca
  • Apteka"Pod Orłem"Muzeum Pamięci Narodowej,ekspozycja poświęcona gettu i obozowi Płaszów
  • Fabryka"Emalia"w latach 1939-1944 fabryka naczyń emaliowanych,później również wyposażenia wojskowego.Od 1939 r.pod zarządem Oskara Schindlera postaci rozsławionej przez film"Lista Schindlera"w reż.Stevena Spielberga
  • Fort św.Benedykta ciekawy przykład architektury obronnej w formie wieży maksymiliańskiej
  • Fortyfikacje poaustriackie część umocnień twierdzy Kraków
  • Kamieniołom"Liban"w czasie II wojny światowej obóz pracy
  • Kopiec Krakusa kopiec,będący jakoby grobowcem legendarnego Kraka
  • Kościół św.Benedykta powstały na miejscu poprzedniej świątyni w kształcie rotundy pochodzącej z ok.1000 r.
  • Kościół św.Józefa kościół parafialny Podgórza,zbudowany w latach 1905-1909 według projektu Jana Sas-Zubrzyckiego
  • Magistrat ratusz Podgórza wzniesiony w latach 1844-1854
  • Nowy Cmentarz Podgórski główna nekropolia Podgórza
  • Rezerwat przyrody nieożywionej"Bonarka"dawne wyrobisko kamieniołomu,ciekawy przykład uskoku tektonicznego i platformy abrazyjnej(dawnego dna morza)
  • Sanktuarium Bożego Miłosierdzia w Krakowie-Łagiewnikach związane z osobą św.Faustyny Kowalskiej,gwałtownie rozwijające się centrum pielgrzymkowe
  • Stary Cmentarz Podgórski najstarsza nekropolia Podgórza,jednocześnie najstarszy cmentarz komunalny w Krakowie
  • Synagoga Zuckera obecnie siedziba Galerii Starmach
  • Park im.Wojciecha Bednarskiego pierwszy na ziemiach polskich przykład rekultywacji terenów poprzemysłowych
  • Zajazd Pod św.Benedyktem jeden z pierwszych krakowskich obiektów opanowanych przez Polaków podczas wydarzeń 1918 roku

Kazimierz(Kraków)

Jid.קזימיר,Kazimir;קוזימיר,Kuzimir;קוזמיר,Kuzmir)część Krakowa wchodząca w skład Dzielnicy I Stare Miasto.Od swojego powstania w XIV wieku do początków XIX wieku Kazimierz był samodzielnym miastem,położonym na południe od Krakowa i oddzielonym od niego nieistniejącą dziś odnogą Wisły.Jego północno-wschodnią część stanowiła historyczna dzielnica żydowska.Przez wiele wieków Kazimierz był miejscem współistnienia i przenikania się kultury żydowskiej i chrześcijańskiej.Obecnie stanowi jedną z ważniejszych atrakcji turystycznych Krakowa,jest też ważnym centrum życia kulturalnego miasta.Był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego.
Historia
Wczesne osadnictwo
Obszar Kazimierza pierwotnie stanowił podmokłą rzeczną wyspę,położoną pomiędzy Wisłą a jej nieistniejącą dziś odnogą,zwaną Starą Wisłą.Przez wyspę tę przebiegał szlak handlowy wiodący z pobliskiego Krakowa na południe.W czasach wczesnego średniowiecza istniały tu liczne osady,korzystające z bliskości królewskiej stolicy.Najstarsza z osad ukształtowała się wokół romańskiej rotundy na Skałce,wapiennym wzgórzu położonym nad Wisłą,gdzie później powstał kościół św.Michała.W miejscu tym według Wincentego Kadłubka w roku 1079 męczeńską śmiercią zginął biskup krakowski św.Stanisław.W południowej części przyszłego Kazimierza znajdowała się niewielka osada skupiona wokół istniejącego do roku 1787 kościoła św.Jakuba.Na wschodzie,w okolicach dzisiejszej ulicy Szerokiej,istniała od XII wieku wieś Bawół,skupiona wokół kościoła św.Wawrzyńca,który również nie przetrwał do czasów dzisiejszych rozebrano go pod koniec XVIII wieku.
Miasto Kazimierz
27 lutego 1335 roku Kazimierz III Wielki wydał przywilej lokacyjny dla Kazimierza na prawie magdeburskim.Miasto odtąd nosiło imię króla.Radę miejską wybierać mieli mieszkańcy,natomiast wójt nominowany był przez króla.Mieszkańcy Kazimierza otrzymali przywilej użytkowania rzek otaczających miasto,w odległości jednej mili od jego granicy,a także prawo organizowania cotygodniowych targów w piątek.Zaledwie kilka lat później,w 1340 r.włączono w granice miasta część dawnej wsi Bawół(w rejonie obecnej ulicy Szerokiej).Celem powstania Kazimierza miała być ochrona od południa stolicy państwa Krakowa.Wagę przedsięwzięcia podkreśla szybko podjęta budowa potężnych kościołów:parafialnego Bożego Ciała i augustiańskiego św.Katarzyny.Być może właśnie na Kazimierzu(na terenach dawnego Bawołu)Kazimierz Wielki rozpoczął budowę gmachów dla ufundowanej przez siebie Akademii Krakowskiej,w miejscu,na którym później Jan Długosz podjął próbę utworzenia klasztoru kartuzów(Długosz przebudował także kościół na Skałce,który oddał sprowadzonym przez siebie na Kazimierz paulinom).Plan miasta odzwierciedlał typowe dla średniowiecza założenia urbanistyczne z regularnie rozplanowanymi ulicami(z pewnymi zaburzeniami tej regularności w rejonie istniejących wcześniej kościołów oraz przyłączonej później wsi Bawół),otaczającymi centralny plac,którego fragmentem jest obecny Plac Wolnica.Centralną budowlą placu stał się wybudowany wówczas ratusz,mieszczący obecnie Muzeum Etnograficzne.Głównymi ulicami miasta,wybiegającymi z rynku były w kierunku południowym Wielicka(obecnie Krakowska),na północ Krakowska,na zachód Piekarska i św.Jakuba(obecnie Skawińska),a na wschód św.Wawrzyńca.Jeszcze za życia Kazimierza Wielkiego rozpoczęto wznoszenie murów obronnych z narożnymi basztami i czterema bramami:Krakowską,Skawińską,Solną i św.Stanisława).Poza obrębem miejskich murów obronnych powstały przedmieścia.Największym z nich był Stradom,nazywany również Mostem Królewskim,ulokowany po drugiej stronie nieistniejącego obecnie koryta Wisły,między Kazimierzem a Wawelem.Pozostałe przedmieścia to Blechy(później Podbrzezie)w okolicach dzisiejszych ulic Miodowej i Podbrzezie oraz Szewskie,położone pomiędzy dawną Bramą Krakowską a północnym korytem Wisły,obecnie ulicą Dietla.
Osiedlenie Żydów
Istotnym wydarzeniem w dziejach Kazimierza stało się zlokalizowanie na terenach dawnej wsi Bawół w roku 1495 tzw.miasta żydowskiego(oppidum iudaeorum)decyzją Jana Olbrachta,który z powodów politycznych i ekonomicznych polecił przesiedlić tamże Żydów mieszkających dotychczas w Krakowie.Bezpośrednim impulsem takiej decyzji był pogrom Żydów(utopienie kilkudziesięciu z nich w Wiśle)w 1494 r.spowodowany konfliktem między kupcami żydowskimi a polskimi o prawo do handlu na rynku krakowskim.W rezultacie powstała dzielnica żydowska,wyraźnie oddzielona od części zamieszkanej przez chrześcijan,która przez wiele wieków rozwijała się autonomicznie.Obejmowała teren obecnych ulic Miodowej,Starowiślnej,św.Wawrzyńca,Wąskiej,Józefa i Nowej.Była wydzielona parkanami i kamiennym murem,który istniał do 1800 roku.Centrum stanowiła dzisiejsza ulica Szeroka.Powstawały liczne synagogi(z których obecnie istnieje 7),szkoły i uczelnie,cmentarze,a także okazałe domy mieszkalne szczególnie szybko bogacących się kupców i bankierów żydowskich.Kazimierz stał się istotnym ośrodkiem kultury żydowskiej w Polsce i na świecie,którego najistotniejszymi postaciami byli rabin Mojżesz Isserles oraz Natan Spira.
Potop szwedzki
Jak wiele miast polskich,okres potopu szwedzkiego doprowadził wraz z późniejszą okupacją w czasach II wojny północnej do zrujnowania Kazimierza.Czasy te przetrwała część budynków,głównie ulokowanych wzdłuż głównego traktu komunikacyjnego miasta,obecnej ulicy Krakowskiej,oraz zespoły kościelne.Te wkrótce po opuszczeniu miasta przez Szwedów zaczęły się szybko rozwijać,o czym świadczą powstałe w tamtym okresie barokowe zespoły kościoła Paulinów na Skałce,Trynitarzy oraz kościoła Misjonarzy na Stradomiu.
Dzielnica Kazimierz
Z biegiem wieków i stałym rozwojem zarówno Kazimierza jak i Krakowa dotychczas utrzymywana odrębność miast stała się anachronizmem.W czasie trwania Sejmu Czteroletniego w wyniku prac Komisji Dobrego Porządku podjęto więc decyzję o włączeniu Kazimierza w struktury miejskie Krakowa jako jego nowej dzielnicy.Lata 1815-1846,okres istnienia Wolnego Miasta Krakowa,umożliwiły dalszy rozwój dzielnicy zgodnie z ówczesnymi koncepcjami urbanistycznymi,nazywanymi wtedy"planami upięknienia",opracowanymi w latach 40.przez architekta Karola Kremera.Dotychczasowa odrębność"miasta żydowskiego"została zlikwidowana wraz z wyburzeniem jego murów w roku 1822,tym samym umożliwiając ekspansję ludności żydowskiej na teren całego Kazimierza.Lata późniejszej autonomii galicyjskiej(1866-1918)przyniosły niezwykle istotną dla integracji z dotychczasowymi dzielnicami Krakowa zmianę.Zasypane zostało otaczające Kazimierz od północy koryto Wisły,tworząc na jego miejscu nową ulicę,nazywaną również Plantami Dietlowskimi.
Okupacja niemiecka
Podczas II wojny światowej niemieccy okupanci wysiedlili w lubelskie większość mieszkańców żydowskiej dzielnicy,a następnie utworzyli getto po południowej stronie Wisły w obrębie dzielnicy Podgórze,do którego przeniesiona została pozostała,licząca wówczas blisko 17 tysięcy osób społeczność żydowska Krakowa.Późniejsza likwidacja getta doprowadziła do unicestwienia praktycznie całej społeczności,z której nieliczni ocaleni decydowali się raczej na wyjazd z kraju,poszukując nowej nadziei w powstającym państwie Izrael.Zabytki kultury żydowskiej,szczególnie miejsca kultu religijnego,były regularnie dewastowane i wykorzystywane np.w charakterze magazynów amunicji.
Obiekty zabytkowe
Wśród zabytków wyróżniają się kościoły Bożego Ciała i św.Katarzyny,kościół Paulinów na Skałce sanktuarium św.Stanisława,będącego patronem Polski i Panteon Narodowy,jak również ratusz na Placu Wolnica i cały zespół zabytków architektury przemysłowej na ulicy św.Wawrzyńca,zwany kwartałem św.Wawrzyńca.Przy samej ulicy Szerokiej znajduje się pięć bożnic.Najstarsza Stara Bożnica,zniszczona podczas wojny,została odrestaurowana i dziś mieszczą się w niej zbiory judaistyczne Muzeum Historycznego Miasta Krakowa.Jedyną czynną obecnie ortodoksyjną bożnicą jest Bożnica Remuh.W pobliżu znajduje się Cmentarz Remuh jeden z najstarszych w Europie i w Polsce cmentarzy żydowskich,na którym grzebano Żydów od połowy XVI do połowy XIX wieku.Jednakże najstarszy,a zarazem pierwszy cmentarz żydowski mieścił się obok nieistniejącego już stawu poza murami miejskimi od strony północno-wschodniej,w okolicach dzisiejszej ulicy Dajwór.W roku 1800 powstał nowy cmentarz przy ulicy Miodowej.Natomiast w budynku przy ul.Szerokiej 6 mieściła się mykwa rytualna łaźnia dla mężczyzn i kobiet.
Oto najważniejsze z zachowanych zabytków krakowskiego Kazimierza:
  • synagogi:
  • Stara(XV w.)
  • Remuh(1553 r.)
  • Wysoka(1563 r.)
  • Poppera(1620 r.)
  • Kupa(1643 r.)
  • Izaaka(1644 r.)
  • Tempel(1862 r.)
  • kościoły:
  • Bożego Ciała
  • św.Katarzyny
  • Św.Trójcy ze szpitalem bonifratrów
  • kościół i klasztor Paulinów na Skałce
  • cmentarze:
    • Cmentarz Remuh(stary cmentarz żydowski)
    • Nowy cmentarz żydowski
  • dawny rynek Plac Wolnica wraz z ratuszem
  • Mykwa Wielka
  • rzeźnia drobiu na Placu Nowym
Współczesność
Zabytki Kazimierza wraz ze ścisłym Starym Miastem i Wawelem zostały zapisane na liście światowego dziedzictwa UNESCO w 1978 r.W 1994 roku Kazimierz wraz ze Starym Miastem,Wawelem,Stradomiem,Piaskiem,Podgórzem i Nowym Światem został uznany za pomnik historii.Przez wiele lat dzielnica Kazimierz kojarzyła się z ruderami,opuszczonymi domami,itp.Jednak po upadku komunizmu zaczęła ona powracać do życia.Znacznie przyczyniły się do tego m.in.Festiwal Kultury Żydowskiej,film Stevena Spielberga Lista Schindlera,a także swego rodzaju moda na sztukę i kulturę żydowską.Obecnie religijna społeczność żydowska Krakowa liczy około 150 osób.Dziś Kazimierz jest sercem nocnego życia Krakowa.To tutaj znajduje się najwięcej pubów,restauracji i kawiarni,gdzie turyści,a także mieszkańcy przesiadują od rana do późnych godzin nocnych.Coraz więcej artystów przeprowadza się na Kazimierz ze względu na unikalną atmosferę.Rośnie także zainteresowanie turystów Kazimierzem.Na Placu Nowym i na ulicy Szerokiej latem odbywają się liczne festiwale i imprezy,które przyczyniają się do promowania dzielnicy.Siedzibę ma tu Muzeum Galicja,liczne galerie,a także teatry(Teatr Nowy,Teatr Eloe,Teatr Żydowski(Kolejarza),Scena Kameralna Starego Teatru).Znajduje się tu także wiele hosteli mogących ugościć przyjezdnych.Dzięki temu Kazimierz staje się coraz bardziej popularny i można stwierdzić,że skutecznie konkuruje z Rynkiem Głównym o klientów.Najbardziej popularnym z odbywających się tu festiwali jest coroczny Festiwal Kultury Żydowskiej,którego finałowe koncerty organizowane są przy ulicy Szerokiej.Popularne są też Święto Zupy,Święto Chleba i Święto Ulicy Józefa.Znajduje się tu także teatr Sceny El-Jot przy ulicy Miodowej,a także liczne galerie.

Stradom(Kraków)

Obszar Krakowa wchodzący w skład Dzielnicy I Stare Miasto.Był dawniej południowym przedmieściem Krakowa,położonym pomiędzy linią plantacyjną,a korytem Starej Wisły.Granicę Stradomia od zachodu,południa i wschodu tworzyło kolano Wisły oddzielające go od Kazimierza(dzisiejsze planty Dietlowskie),od północy zaś odnoga Rudawy.Był to teren podmokły i często ulegający zalewom przez Wisłę.Obecnie główną osią,jak i szlakiem komunikacyjnym Stradomia jest ulica Stradomska.W 1994 roku Stradom wraz ze Starym Miastem,Wawelem,Kazimierzem,Piaskiem,Podgórzem i Nowym Światem został uznany za Pomnik historii.
Historia
Pierwsza wzmianka o Stradomiu pochodzi z 1378 r.pro wlneracione[uulneracione]cuiusdam mulieris de Stradomia.Wtedy to królowa Elżbieta zatwierdziła darowiznę znajdującego się tu ogrodu.Ogród ten podarował kościołowi św.Stanisława na Skałce,obywatel krakowski Stanisław Czaja.Przedmieście to nosiło też nazwę Mostu Królewskiego(hortum suum in Stradomia alias in Ponte Regali Kodeks dyplomatyczny Katedry Krakowskiej św.Wacława,cz.II,dokument nr 465 z r.1402,później Stradom:Pons Regalis alias Stradomya)od mostu,który łączył Kraków z Kazimierzem.Władysław II Jagiełło w roku 1419 włączył Stradom do Kazimierza,a społeczności tego przedmieścia zagwarantowano udział jej reprezentantów w kazimierskiej radzie miejskiej.W wydanej w Kolonii w 1618 roku Theatri praecipuarum totius mundi urbium Kraków nazwany jest Cracovia nobilissima et celeberrima Sarmatiae urbs"Kraków najszlachetniejsze i najsławniejsze miasto Sarmacji"a scharakteryzowany określeniem Sarmatica Tripolis seu potius Pentapolis"Sarmackie Trój względnie Pięciomiasto"gdzie obok Krakowa,Kazimierza,Kleparza uwzględniano również Garbary i Stradom.W okresie zaborów Stradom mieścił kilka ważnych urzędów(m.in.celny i pocztowy),dlatego też uznawany był za dzielnicę austriacką.W latach 1858-1954 był VII katastralną dzielnicą Krakowa.
Etymologia nazwy
Nazwy z rdzeniem strad- występują w znacznej ilości na całym obszarze języka polskiego(z przyrostkiem -om Stradomia,Stradomka,Stradomicko,Stradomno,Stradomszczyzna,Stradomskie jezioro,jak i innymi przyrostkami:Stradań,Stradecz,Stradecka góra,Stradcz,Stradlice,Stradnik,Stradniki,Stradno,Stradoń,Stradopol,Stradowo,Stradów),a także na terenie języków wschodnio-słowiańskich.Występujący tu rdzeń strad- jest dobrze znany zarówno w polszczyźnie,jak i we wszystkich innych językach słowiańskich.Dzisiejsza odmiana stradać stradam stradasz nie była w polszczyźnie pierwotna,jak na to wskazują przykłady i w formach tych można się dopatrywać śladów odmiany wg koniugacji III:stradać(*strad-a-ti)stradzę(*strad-iǫ)stradzesz(*strad-ieši)porównaj s-c-s stradati straždǫ straždeši.Znaczenie czasownika stradać w tekstach średniowiecznych można określić jako tracić;nie mieć czegoś,być czegoś pozbawionym;cierpieć niedostatek.W XVI w.przybywa jeszcze nowe znaczenie pozbawiać.Dzisiejsza odmiana Stradom/Stradomia wskazuje na to,że pierwotnie końcowe -m było miękkie,składał się więc ten wyraz z następujących cząstek słowotwórczych:*Strad-om-jь.Najczęstszą(choć nie wyłączną)funkcją formantu/przyrostka -jь było tworzenie nazw dzierżawczych,oznaczających miejscowości będące w chwili powstania nazwy własnością człowieka,od którego imienia nazwa została utworzona.Tak gród Poznana otrzymał nazwę Poznań,Myślibora Myślibórz,Radogosta Radogoszcz,Przemysła Przemyśl itd.Najmniej widoczna jest dziś różnica między podstawową nazwą osobową a pochodną miejscową w nazwach kończących się na spółgłoski wargowe i wargowo-zębowe,ponieważ te są w wygłosie zawsze twarde.Miękkość tematu utrzymała się jednak w przypadkach zależnych:nazwa miejscowa Jarosław,dopełniacz Jarosławia(nazwa osobowa zaś:Jarosław Jarosława),n.m.Oświęcim Oświęcimia(n.o.Oświęcim Oświęcima),n.m.Radom Radomia(n.o.Radom Radoma),n.m.Wrocław Wrocławia(n.o.*Vortislavъ/Vratъslavъ Wrocisław Wrocisława)itd.Gdybyśmy więc uznali nazwę miejscową Stradom(dopełniacz Stradomia)za dzierżawczą,podstawową dla niej nazwą osobową byłby Stradom(dopełniacz Stradoma)Według Witolda Taszyckiego polskie nazwy osobowe zawierające przyrostek -om(np.Dzigoma/Digoma z 1136 r.Witoma z 1318 r.Lubom z 1424 r.Trzaskoma 1435 r.Trzeskoma z 1438 r.Jaroma z 1461 r.)to skrócenia dwutematowe,tzn.takie,gdzie w skrócie z imienia dwuczłonowego pozostaje cały człon pierwszy i część członu drugiego.Tak jak od pełnego imienia dwuczłonowego Broni-sław powstaje imię skrócone Broni-sł,a Suli-mira Suli-m,tak od pełnego imienia Wito-mir mamy skrócone Wito-m,Radzi-mira Radzi-m,Jaro-mira Jaro-m-a,Rado-mira Rado-m itd.Niestety nie wiemy,czy istniała jakaś postać imienia*Stradomił(*Stradomir,*Stradomysł),której skrótem mogłaby być forma Stradom,wyjątkiem jest zapiska pod rokiem 1425(nr 3810)o treści:Wenczla Stranczka de Stradomiria salsator ale też nazwa Stradomia mogła zostać przez piszącego urobiona do sąsiedniego miasta Casimiria tj.Kazimierza.Jednak istnienie takiego imienia jest prawdopodobne gdyż dysponujemy zapisem południowo-słowiańskiego imienia Stradosław/Stradoslav(Stradosclauua,Stradasclau).Druga teoria wiąże się z uwagą Jana Rozwadowskiego tj.możliwością uznania imion takich jak Chocim,Chwalim oraz podobnych na -om za imiesłowy odnośnych czasowników.W formie stradomъ moglibyśmy więc widzieć twór przymiotnikowy utworzony za pomocą wyabstrahowanego z tworów imiesłowowych przyrostka -om.Przymiotnik stradom(y) mógł służyć do określania osoby tak jak łakomy,widomy(częściej niewidomy).Przyjmując więc to znaczenie otrzymalibyśmy"skłonny do cierpienia,biedowania;boleściwy",więc zbliżone do znanego ze staropolszczyzny stradny"ubogi,nędzny,nieszczęsny".Trzecie wyjaśnienie,najprostsze,a więc chyba prawdopodobniejsze wydaje się to,które Stradom widzi jako nazwę topograficzną odprzymiotnikową.Objaśnienie nazwy*Stradom-jь(lub pierwotnie jak sądził Rozwadowski *Stradom-je)jako topograficznej jest zupełnie proste.Przyrostek *-jь *-ja *-je tworzył najczęściej nazwy dzierżawcze,ale nie tylko,służył on także do tworzenia ogólnoprzymiotnikowych nazw miejscowych.Od przedstawionego powyżej przymiotnika stradom(-ъ)powstać mogła przy pomocy formantu -jь,czy pierwotnie -je Stradom-jь(co najlepiej porównać ze staroruskim stradomaja zemlja/страдомая земля"ziemia orna").To znaczenie ruskiego przymiotnika pochodzącego z imiesłowu można wyprowadzić z pierwotnego znaczenia czasownika stradati"ciężko pracować"następująco:stradati"ciężko pracować""z trudem uprawiać"(porównaj rosyjskie strada/страда"ciężka praca,szczególnie w czasie żniw"):stradomъ,"z trudem uprawiany""uprawny".Można więc nazwie Stradom przypisać pierwotne znaczenie"z trudem uprawiany",co zgadzałoby się z topografią terenu,gdyż Stradom był niewielkim obszarem uprawnym pomiędzy rozlewiskami Wisły a mokradłami ciągnącymi się wzdłuż dzisiejszej ul.św.Sebastiana i aż do końca średniowiecza zachował charakter przeważnie rolniczy,pomimo,że uprawa tego terenu była szczególnie trudna.Położenie jego bowiem było niskie a częste wylewy Wisły musiały niszczyć uprawy.
Zabytki i atrakcje
  • Klasztor xx.Misjonarzy i Ogród Księży Misjonarzy
  • Kościół Nawrócenia św.Pawła w Krakowie
  • Klasztor oo.Bernardynów i Kościół św.Bernardyna w Krakowie
  • Dawny Dom dla Starców Towarzystwa Dobroczynności,wcześniej klasztor ss.Koletek(ul.Koletek 10 i 12)
  • Nadwiślan Kraków
  • Dawny Hotel Pod Złotym Wołem(późniejszy hotel Londyński),ulica Stradomska 11
  • Dawny hotel Pod Białą Różą,ul.Stradomska 13
  • Komora celna i dawny kościół św.Jadwigi,ul.Stradomska 12-14
  • Nowy Dom Celny(wzniesiony w latach 1856-1863)
  • Dworek kanonika Dubickiego z tablicą powodziową z 1813 roku,ul.Koletek 9
  • Kamienica Mojżesza Löbla Ohrensteina wybudowana w latach 1911-1913,róg ul.Stradomskiej i Dietla(ul.Dietla 42)
Instytucje
Na Stradomiu znajduje się Wyższe Seminarium Duchowne Księży Misjonarzy Wincentego à Paulo(CM)oraz Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Sosnowieckiej w Krakowie.

Bóbr(dopływ Odry)

Czes.Bobr;niem.Bober rzeka w południowo-zachodniej Polsce,płynie przez województwo dolnośląskie i lubuskie,największy z lewobrzeżnych dopływów Odry.Rzeka ma długość 272 km(w Polsce 270 km,w Czechach 2 km),a powierzchnia jego dorzecza 5876 km²(w Polsce 5830 km²,w Czechach 46 km²).Źródła ma we wschodnich Karkonoszach,w Czechach,na wysokości 780 m n.p.m.na Bobrowym Stoku.Płynie w kierunku północno-zachodnim doliną o krętym przebiegu.Od źródeł płynie ku północnemu wschodowi przez Lubawkę i Kamienną Górę leżące w Kotlinie Kamiennogórskiej.W Marciszowie skręca ku północnemu zachodowi.Za Ciechanowicami skręca na zachód i przedziera się głęboką,przełomową doliną między Rudawami Janowickimi a Górami Kaczawskimi,która kończy się w Janowicach Wielkich.Przecina północną część Kotliny Jeleniogórskiej.Za Jelenią Górą skręca na północny zachód i wpływa w drugi przełomowy odcinek(Borowy Jar)między Pogórzem Izerskim a Górami Kaczawskimi.W Pilchowicach skręca na północ.Dalej dolina zwęża się i rozszerza,oddzielając Pogórze Izerskie od Pogórza Kaczawskiego,później przecina Bory Dolnośląskie,Wał Trzebnicki,Obniżenie Milicko-Głogowskie,Wzniesienia Zielonogórskie i dolinę środkowej Odry.Uchodzi do Odry w okolicach Krosna Odrzańskiego.
Niektóre dopływy:
  • Zadrna(prawy)
  • Lesk(prawy)
  • Miedziany Potok(lewy)
  • Krupówka(prawy)
  • Janówka(lewy)
  • Łomnica(lewy)
  • Kamienna(lewy)
  • Kamienica(lewy)
  • Bobrzyca(prawy)
  • Szprotawa(prawy)
  • Kwisa(lewy)
  • Czerna Wielka(lewy)
Niektóre miejscowości,przez które przepływa Bóbr:
  • Lubawka
  • Kamienna Góra(na wysokości ul.Bohaterów Getta wpływa rzeka Zadrna)
  • Marciszów
  • Janowice Wielkie
  • Jelenia Góra
  • Wleń
  • Lwówek Śląski
  • Bolesławiec
  • Leszno Górne
  • Szprotawa
  • Małomice
  • Żagań
  • Nowogród Bobrzański
  • Dychów
Występują duże wahania wodostanów.Na Bobrze i zasilających go rzekach pod koniec XIX i na początku XX wieku wybudowano kilka zbiorników retencyjnych;największe to:Jez.Pilchowickie w Pilchowicach koło Jeleniej Góry(50 mln m³)oraz na Kwisie:Jez.Leśniańskie i Jez.Złotnickie(odpowiednio 10,5 i 15 mln m³).Na rzece powstało kilka elektrowni wodnych największa to Elektrownia Dychów k.Krosna Odrzańskiego oraz Elektrownia Pilchowice na Jeziorze Pilchowickim.Rzeka dostępna jest dla spływów kajakowych na długości 251 km.Raz do roku w maju organizowany jest"Międzynarodowy Spływ Kajakowy im.Andrzeja Strycharczyka na Bobrze".Impreza trwa cztery dni i odbywa się na trasie Janowice Wielkie Bolesławiec(etapy:Janowice Wielkie Jelenia Góra;Jelenia Góra Zapora w Pilchowicach;Wleń Lwówek Śląski;Lwówek Śląski Bolesławiec).Do 2000 roku spływ odbywał się na trasie Lwówek Śląski Żagań(etapy:Lwówek Śląski Bolesławiec;Bolesławiec Parkoszów;Parkoszów Szprotawa;Szprotawa Żagań).Po włączeniu rzeki do Polski w 1945 r.przez krótki okres używana była nazwa Bobrawa,później Bober,w końcu Bóbr.
Bitwa nad Bobrem
W roku 1813,w czasie wojen napoleońskich,wojska francuskie stoczyły nad Bobrem w okolicy Lwówka Śląskiego(Płakowice)dwie bitwy.Po stronie Napoleona walczyły wojska polskie.Pierwsza bitwa nad Bobrem 22 sierpnia zakończyła się zwycięstwem Napoleona nad wojskami pruskimi.Jednak już siedem dni później 29 sierpnia miała miejsce druga bitwa nad Bobrem,która przyniosła Francuzom klęskę.Dywizjon generała Puthoda,który nie brał udziału w bitwie nad Kaczawą wycofywał się w kierunku Jeleniej Góry,aby tam przeprawić się na lewy brzeg Bobru.Wezbrana rzeka pozrywała jednak mosty i Francuzi ruszyli w dół rzeki.W Płakowicach chcieli zbudować przeprawę,ale wzburzone wody im to uniemożliwiły.Naciskani przez korpus Langerona Francuzi podjęli próbę przebycia rzeki wpław.Skończyło się to tragicznie.W nurtach Bobru zginęło 2000 żołnierzy w tym generał i pułkownik.Przez rzekę podobno udało przeprawić się jedynie 40 żołnierzom.Przez kilka następnych dni ciała topielców były wyrzucane na brzegi rzeki.Pochowano je w zbiorowej mogile na łące pod Brunowem

Łączany

Wieś w Polsce położona w województwie małopolskim,w powiecie wadowickim,w gminie Brzeźnica.Położona nad Wisłą,na prawym jej brzegu,220 m n.p.m.na pn.-zach.od Brzeźnicy.Obecnie w Łączanach znajduje się stopień wodny wchodzący w skład Drogi Wodnej Górnej Wisły,Kanał Łączański prowadzący do elektrowni w Skawinie oraz mała elektrownia wodna wybudowana przez firmę Skanska.Wieś posiada także rezerwat przyrody.Łączany posiadają zespół szkół,w skład którego wchodzi szkoła podstawowa i gimnazjum.Na terenie wsi działalność duszpasterską prowadzi Kościół Rzymskokatolicki(parafia Matki Bożej Anielskiej).
Historia
  • Założona na przełomie XII i XIII w.wzmiankowana w dokumentach z 1229 i 1253 r.
  • pod koniec wieku XIII nadana przez księcia Władysława Opolskiego benedyktynom z Tyńca,w których władaniu pozostawała aż do 1815 r.
  • W 1813 r.wieś poważnie zniszczona przez wielką powódź.
  • W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa bielskiego.

Adam Jasiński

Ur.24 grudnia 1812 w Dytiatynie,zm.3 marca 1862 duchowny katolicki,święcenia kapłańskie przyjął w 1836 r.Biskup przemyski(1860-1862).Sakrę biskupią otrzymał 23 września 1860.

Alfred Schouppe

(ur.23 grudnia 1812 w Grabownicy Starzeńskiej,zm.17 kwietnia 1899 w Szczawnicy albo 15 kwietnia 1899 w Krynicy)polski malarz,autor pejzaży tatrzańskich,jeden z założycieli Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie.Zajmował się głównie pejzażem,choć początkowo malował także obrazy religijne.Jako jeden z pierwszych malował pejzaże tatrzańskie.Współpracował z Juliuszem Kossakiem przy wykonywaniu ilustracji.Był uczniem Jana Nepomucena Głowackiego w Krakowie i Józefa Richtera w Warszawie.W 1837 r.dzięki rządowemu stypendium wyjechał na studia do Akademii św.Łukasza w Rzymie.Powrócił do Warszawy w 1840 r.Odbył wiele podróży zagranicznych,po przejściu na emeryturę w 1897 r.opuścił Warszawę.Prawie co roku bywał w Tatrach.Jego tatrzańskie krajobrazy cechuje poetyczność i idealizm.Malował również obrazy religijne oraz zajmował się ilustratorstwem we współpracy z Juliuszem Kossakiem.

piątek, 27 marca 2015

Józef Ignacy Kraszewski

Ur.28 lipca 1812 w Warszawie,zm.19 marca 1887 w Genewie polski pisarz,publicysta,wydawca,historyk,działacz społeczny i polityczny,autor z największą liczbą wydanych książek i wierszy w historii literatury polskiej.Pseudonimy literackie:Bogdan Bolesławita,Kaniowa,Dr Omega,Kleofas Fakund Pasternak,JIK,B.B. i inne.
Życiorys
Kraszewski urodził się w Warszawie w ziemiańskiej rodzinie Jana i Zofii z Malskich.Rodzice mieszkali na Grodzieńszczyźnie w swoim majątku Dołha koło Prużany.Rodzina pieczętowała się herbem Jastrzębiec,którego praprzodkom rodów herbowych poświęcił później powieść Boleszczyce.Matka szukała w Warszawie schronienia w obawie przed wojną francusko-rosyjską.Oboje rodzice pojawiali się w późniejszej twórczości Kraszewskiego jako wzorce postaci powieściowych.Ojciec,Jan Kraszewski(1788–1864),chorąży powiatu prużańskiego,został przedstawiony w roli seniora rodziny w Powieści bez tytułu(1855 r.)Zofię Kraszewską(1791–1859)syn sportretował m.in.w Pamiętnikach nieznajomego(1846 r.)Józef Ignacy był najstarszy z pięciorga rodzeństwa;najmłodszy brat Kajetan(1827–1896)także zajął się literaturą,był autorem opowiadań i powieści.Kraszewski wychowywał się w Romanowie w powiecie włodawskim(obecnie powiat bialski),pod opieką babki Zofii Malskiej i prababki Konstancji Nowowiejskiej.Wyniósł stamtąd pierwsze zainteresowania kulturą i literaturą.W latach 1822–1826 kształcił się w szkole wydziałowej w Białej Podlaskiej,zwanej wówczas Akademią Bialską,od 1826–1827 w szkole wojewódzkiej w Lublinie,wreszcie od 1827 do 1829 roku w gimnazjum w Świsłoczy,gdzie zdał egzamin dojrzałości.We wrześniu 1829 r.podjął studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Wileńskiego,wkrótce przeniósł się na literaturę.Pod pseudonimem Kleofasa Fakunda Pasternaka ogłaszał pierwsze utwory literackie drukowane w petersburskim„Bałamucie”(1830 r.) i w wileńskim„Noworoczniku Litewskim”(1831 r.)Brał aktywny udział w życiu studenckim,także w gronie spiskowców.3 grudnia 1830 wraz z grupą młodzieży został aresztowany.Pobyt w więzieniu(potem w szpitalu więziennym)trwał do marca 1832 r.Kraszewski otrzymał nakaz osiedlenia się w Wilnie z dozorem policyjnym,ale tylko do końca 1832 r.Od grożącej mu branki do wojska na Kaukaz uratowało go wstawiennictwo ciotki(przełożonej wileńskich wizytek)u generał-gubernatora.W późniejszych latach Kraszewski twierdził,że w początkowej fazie procesu był nawet skazany na śmierć.Wyniósł z tego okresu określony stosunek do zbrojnej walki powstańczej odnosił się do niej ze zrozumieniem,ale i niechęcią,brakiem wiary w powodzenie.W okresie przymusowego pobytu w Wilnie prowadził historyczne badania źródłowe,co po latach zaowocowało m.in.czterotomową historią tego miasta(Wilno od początków jego do roku 1750),spisywaną w latach 1840–1842,a także kilkoma powieściami.Zaangażował się w popularyzację źródeł historycznych,inicjował wydawanie pamiętników i diariuszy.Z wielu podobnych źródeł korzystał w swojej twórczości.Niedługo potem osiadł w rodzinnej wsi Dołha,gdzie u boku ojca nabierał doświadczenia w pracy gospodarskiej.Wkrótce zawarł związek małżeński(10 czerwca 1838)z Zofią Woroniczówną,bratanicą prymasa Jana Pawła Woronicza.W 1838 r.wraz z żoną osiedlił się na Wołyniu.Początkowo był dzierżawcą wsi Omelno koło Łucka,gdzie założył wspaniały park-ogród(istnieje on do dnia dzisiejszego,jednak w stanie katastrofalnym).W 1840 roku zakupił wieś Gródek koło Łucka.Tam,obok codziennych zajęć gospodarskich,musiał zmierzyć się z procesem o zatajone zadłużenie ciążące na wiosce.Odbył w tym okresie kilka podróży,m.in.do Kijowa i Odessy,które zaowocowały Wspomnieniami Odessy,Jedyssanu i Budżaku(1845–1846).W 1846 r.gościł w Warszawie,rok później na leczeniu w Druskienikach.W 1848 r.Kraszewski sprzedał Gródek i przeniósł się do kolejnego nabytku wsi Hubin(położonej również w powiecie łuckim).Stąd,zrażony niepowodzeniami gospodarskimi,a zarazem przymuszony koniecznością kształcenia czwórki dzieci(Konstancja,ur.1839 r.Jan,ur.1841 r.Franciszek,ur.1843 r.Augusta,ur.1849 r.)przeniósł się w 1853 r.do Żytomierza,gdzie mieszkał do 1860 r.pracując jako kurator szkolny.W Żytomierzu,będącym w tym okresie 40-tysięcznym miastem,ośrodkiem życia społecznego i towarzyskiego polskiej szlachty oraz siedzibą carskich władz gubernialnych,Kraszewski pełnił szereg funkcji i godności.Był m.in.kuratorem szkół polskich(o ograniczonych kompetencjach),dyrektorem Teatru Żytomierskiego(od 1856 r.)dyrektorem Klubu Szlacheckiego,prezesem Towarzystwa Dobroczynności.Cieszył się jednocześnie rosnącą sławą jako pisarz.Mimo pełnionych godności szlacheckich Kraszewski dostrzegał problemy społeczne i występował przeciwko systemowi pańszczyźnianemu ogłosił m.in.memoriał popierający projekt nadania ziemi chłopom,przedstawiony na zjeździe gubernialnym szlachty w Żytomierzu na początku 1858 r.Wkrótce,po odbyciu w 1858 r.półrocznej podróży po Europie,nabrał także sympatii do idei demokratycznych i gospodarczych zachodniej Europy.Równocześnie nie zaniedbuje działalności literackiej i wydawniczej:między innymi w latach 1841–1851 redaguje wileńskie„Athenaeum”,od roku 1837 jest współpracownikiem„Tygodnika Petersburskiego”,od roku 1851„Gazety Warszawskiej”.W tym okresie parokrotnie odwiedza Odessę i Warszawę.W latach 1860–1887 był członkiem honorowym Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.Po powrocie z podróży pisarz poróżnił się ostatecznie ze środowiskiem szlachty wołyńskiej i podjął decyzję o przeniesieniu się do Warszawy(1851 r.)gdzie przez trzy lata mieszkał przy ulicy Mokotowskiej 48.Został redaktorem„Gazety Codziennej”Leopolda Kronenberga(1859 r.)podnosząc znaczenie pisma(co wyraziło się m.in.kilkunastokrotnym wzrostem liczby prenumeratorów).Propagował kapitalistyczne formy gospodarki rolniczej,inwestycje,uprzemysłowienie,rozwój kolei,tworzenie zrzeszeń handlowo-finansowych.Odbywał dalsze podróże zagraniczne,był w Belgii i Francji(dwukrotnie),Włoszech,Rosji(1858 r.)Angażował się w działalność polityczną emigracji i analizował możliwość wybuchu powstania(opublikował w Paryżu broszurę Sprawa polska w r.1861).Zgodnie z nabytymi przed trzydziestu laty poglądami nie był zwolennikiem powstania,starając się publikacjami w„Gazecie Polskiej”(1861 r.nastąpiła zmiana nazwy z„Gazeta Codzienna”)tonować atmosferę przedpowstaniową.Został członkiem Delegacji Miejskiej.Jednak jako zdecydowany krytyk polityki margrabiego Wielopolskiego,a także mając opinię„człowieka Kronenberga”(lidera stronnictwa Białych),pod koniec stycznia 1863 r.został zmuszony do opuszczenia Warszawy udając się do Drezna.W Dreźnie,od czasów rozbiorowych jednym z głównych ośrodków polskiej emigracji,Kraszewski zajął się pomocą dla szukających schronienia za granicą powstańców styczniowych.Był kierownikiem powstańczej placówki dyplomatycznej w Dreźnie.W pracy literackiej skupił się na publicystyce politycznej,pod pseudonimem Bogdan Bolesławita ogłosił szereg powieści o tematyce powstańczej.Utwory te zamknęły mu drogę powrotną do Warszawy po upadku powstania,odbywał natomiast kolejne podróże po Europie,w pierwszych latach emigracji szukając wsparcia dla sprawy powstańczej,potem także dla kuracji i wypoczynku obok klęsk narodowych Kraszewski przeżywał niepowodzenia prywatne,problemy finansowe,długi zięcia i syna Jana,deportację brata Lucjana do Rosji,zesłanie zięcia i wyjazd wraz z nim córki Konstancji z dziećmi.Jako doświadczony dziennikarz podjął w 1865 r.pracę redaktora tworzonego we Lwowie pisma„Hasło”.Spotkał się z dużym zawodem nie otrzymał zezwolenia na pobyt we Lwowie i został zmuszony do współpracy na odległość,nie mógł też forsować swoich poglądów;dla właścicieli pisma,lwowskich ziemian,„Hasło”miało być raczej forum poglądów konserwatywnych,a nazwisko Kraszewskiego magnesem dla czytelników.Ostatecznie nic z tych planów nie wyszło,„Hasło”upadło po pół roku.Mimo niepowodzenia we Lwowie pisarz nadal planował osiedlenie się w Galicji.W 1866 r.został obywatelem Krakowa,a wkrótce Austrii.Plany pozostania na stałe zostały podważone obserwacjami poczynionymi w Galicji,które unaoczniły Kraszewskiemu siłę konserwatyzmu.Wyrazem tego stała się porażka Kraszewskiego w staraniach o katedrę literatury polskiej na Uniwersytecie Jagiellońskim,które pisarz przegrał z faworytem konserwatystów Stanisławem Tarnowskim,mimo iż konkurent nie spełniał wymogów formalnych.Po kolejnym niepowodzeniu fiasku planów kupna krakowskiego„Czasu”(który niebawem stał się czołowym pismem konserwatystów,a potem stańczyków)Kraszewski założył w 1868 r.własną drukarnię w Dreźnie.Nie był to dobry interes,już w 1871 r.został zmuszony do odsprzedania drukarni ze stratą finansową;skutkiem przedsięwzięcia pozostało obywatelstwo saskie,które w 1871 r.zamieniło się w obywatelstwo Rzeszy Niemieckiej.Od roku 1873 poświęcał się wyłącznie pracy literackiej.Parokrotnie w okresie drezdeńskim odwiedzał Galicję i Poznańskie,w roku 1879 podczas jubileuszu pięćdziesięciolecia pracy literackiej entuzjastycznie przyjmowany w Krakowie,w r.1882 we Lwowie założył„Macierz Polską”.W roku 1883 aresztowany w Berlinie pod zarzutem działalności wywiadowczej na rzecz Francji(Kraszewski finansował z własnych pieniędzy sieć wywiadowczą z pobudek patriotycznych.W uznaniu zasług prezydent Francji,marszałek Patrice Mac-Mahon,zamierzał nadać Kraszewskiemu Krzyż Komandorski Legii Honorowej).Podczas procesu w Lipsku skazano go na 3 i pół roku więzienia w twierdzy w Magdeburgu.Z powodu choroby płuc w 1885 roku został wypuszczony za kaucją.Wyjechał do Szwajcarii,a później do San Remo.Zmarł 19 marca 1887 roku w Genewie,został pochowany 18 kwietnia w krypcie zasłużonych na Skałce w Krakowie.
Twórczość
W licznych utworach zawarł obraz współczesnego mu społeczeństwa oraz polskiej narodowej przeszłości.W powieściopisarstwie Kraszewskiego wyróżnić można trzy okresy:młodzieńczy(1830–1838),wołyńsko-warszawski(1838–1863) i okres drezdeński(od 1863)r.Po cyklu powieści współczesnych i ludowych ostatni okres twórczości obfitował w powieści historyczne,dotyczące zarówno czasów starożytnych(Rzym za Nerona),XV wieku(Krzyżacy 1410 r.)wieku XVIII(trylogia saska oraz późniejsze Saskie ostatki),jak i innych,np.Sto diabłów,Macocha,Warszawa 1794 r.Podstawę warsztatu twórczego stanowiła licząca kilka tysięcy tomów biblioteka,w której ok.2300 tytułów związanych było z historią Polski.Niezwykle płodny,zadziwiający ogromem swych prac,Kraszewski napisał i wydał około 600 tomów,nie licząc w tym pracy redakcyjnej,mnóstwa artykułów w czasopismach i olbrzymiej korespondencji prywatnej.Najważniejszym działem twórczości Kraszewskiego są powieści:w ciągu 57 lat napisał ich 232,w tym 144 powieści społeczne,obyczajowe i ludowe,88 historycznych.Za to dokonanie trafił do księgi rekordów Guinnessa jako autor największej liczby napisanych powieści.Dopiero w roku 1996 oficjalnie wyprzedził go Brazylijczyk Jose Carlos Ryoki de Alpoim Inoue.W swym powieściopisarstwie Kraszewski stał się wychowawcą narodowym we wszelkich kierunkach pracy oświatowej,naukowej i społecznej,reformatorem powieści polskiej przez nadanie jej oryginalnych cech,swoiste przetworzenie wzorów obcych,wprowadzenie różnorodności motywów,odtworzenie całokształtu życia polskiego na podstawie materiału opartego na obserwacji,oraz przez podniesienie jej na wysoki nieraz poziom artyzmu.Dziełami swymi wpłynął wydatnie na współczesny mu rozwój polskiej twórczości powieściowej i na jej późniejszy rozkwit od Sienkiewicza aż po czasy ostatnie,gdy po przejściowym niedocenianiu zalet artystycznych twórczości Kraszewskiego,popularność pisarza wchodzi w okres renesansu.
Działalność literacka
W innych dziedzinach działalności pisarskiej nie ma już Kraszewski tego znaczenia,co na polu powieści i tu jednak niejednokrotnie wyrasta ponad przeciętność.Spośród lirycznych utworów Kraszewskiego(Poezje 1838 r.II wyd.1843 r.III wyd.1887 r.)niektóre dotąd zachowują popularność,np.powszechnie znany wiersz Dziad i baba.Za najlepszy jego utwór poetycki uchodzą Hymny boleści(1851 r.)o bardzo pięknej formie.Najobszerniejszy poemat to trylogia epiczna Anafielas(1840–1846)na tle dziejów Litwy w swoim czasie ceniony,dziś już zapomniany.Z utworów dramatycznych wysoką wartość mają tzw.komedie kontuszowe,m.in.Miód kasztelański(1860 r.)a zwłaszcza Panie Kochanku(1867 r.)Bardzo rozległa była działalność Kraszewskiego na polu krytyki literackiej i artystycznej,czemu wiele miejsca poświęcał w artykułach i rozprawach publikowanych w czasopismach oraz w kilku oddzielnych tomach.Niektóre z jego prac historyczno-literackich były pierwszymi poważnymi opracowaniami danych zagadnień,m.in.dał obszerne studia o Syrokomli(1863 r.) i o Krasickim(1879 r.)Zasłużył się też jako wydawca tekstów,m.in.listów Zygmunta Krasińskiego(1882–1883),pism Kazimierza Brodzińskiego(1874 r.8 tomów),polskiego przekładu dzieł Szekspira(1876 r.)Sam Kraszewski tłumaczył Boską komedię Dantego(znane tylko fragmenty) i parafrazował komedie Plauta(1887 r.)Zajęcie się Kraszewskiego współczesnym ruchem filozoficznym(zwłaszcza Heglem),poza kilkoma rozprawami krytycznymi,odbiło się najwydatniej w niektórych jego powieściach.Niezwykle pokaźna i obfita była praca Kraszewskiego w dziedzinie badań historycznych,którym poświęcał się już od lat najwcześniejszych.Należy tu wymienić prace z dziejów Litwy,dzieło pt.Polska w czasie trzech rozbiorów(1873–1875,3 t.nowe wyd.1902–1904),oraz liczne wydania źródeł.Popularyzacji dziejów ojczystych służyć miały Wizerunki książąt i królów polskich(1888 r.)wydane wspólnie z K.Pillatim(ilustracje) i Cz.Jankowskim(opr.graficzne).Z prac w zakresie historii sztuki należy przytoczyć Sztukę u Słowian,szczególniej w Polsce i Litwie przedchrześcijańskiej(1860 r.)jako pierwszą poważniejszą próbę opracowania tego przedmiotu.Wiele cennych spostrzeżeń z zakresu sztuki zawierają Kartki z podróży 1858–1864(1866 r.)Księga druga(1874 r.) i niektóre powieści,np.Sfinks.Zamieszczone tam opisy zabytków włoskich stawiane są wyżej niż podobne opisy Józefa Kremera.Wymienione wyżej prace należą właściwie do kręgu publikacji podróżniczych,których Kraszewski napisał więcej,niejednokrotnie dając bardzo artystyczne opisy zwiedzanych miejsc i krajów:m.in.Wspomnienia Wołynia,Polesia i Litwy(1840 r.2 t.II wyd.1866 r.)Obrazy z życia i podróży(1842 r.2 t.)Wspomnienia Odessy i t.p.(1845–1846,3 t.)Wieczory wołyńskie(1859 r.)Nader szeroka była redaktorska i publicystyczna działalność Kraszewskiego:„Athenaeum”,„Gazeta Codzienna(Polska)”,miesięcznik„Przegląd Europejski naukowy,literacki i artystyczny”(1862–1863),lwowskie„Hasło”(1865 r.)poznański„Omnibus”(1869 r.)drezdeński„Tydzień”(1870 r.)wreszcie„Rachunki”(1867–1870),które śmiałością poglądów zdobyły sobie dużą poczytność.Kraszewski działał też jako pisarz dla dzieci,tworząc m.in.Bajeczki(1882 r.IV.wyd.1917 r.)oraz autor piszący dla ludu(planowane dwa tomiki z r.1862,rozpoczęte wydawnictwo„Biblioteki ludowej”).
Wydania zbiorowe utworów Kraszewskiego
Wydania zbiorowe:Zbiór powieści(1872–1876,102 t.)Wybór pism(1878 r.15 t.)Wybór powieści(1883 r.80 t.)Powieści historyczne(1876–1889,78 t.parokrotnie przedrukowywane,ostatnio w zmienionym wyborze i układzie,1929–1930);Wybór pism(1884–1894,10 t.najlepszy z dotychczasowych).Oddzielne,nowsze wydania w Bibliotece Narodowej i w Wielkiej Bibliotece.Bibliografia Karola Estreichera(1887 r.) i P.Chmielowskiego(1894 r.)Podstawowa monografia zbiorowa w Książce jubileuszowej(1880 r.)monografia Piotra Chmielowskiego(1888 r.)studia Bronisława Chlebowskiego,Wiktora Hahna i wielu innych.
Kraszewski jako malarz i grafik
Kraszewski jako malarz i grafik był uczniem Bonawentury Dąbrowskiego w Wilnie,malował widoki akwarelowe,rysował portrety,był też zręcznym akwaforcistą.Rysunki i akwarele Kraszewskiego posiadają:Muzea Narodowe w Krakowie i Warszawie oraz Galeria Mielżyńskich w Poznaniu,akwaforty Muzeum im.Emeryka Hutten-Czapskiego w Krakowie,Muzeum Narodowe w Poznaniu i Pracownia-Muzeum Józefa Ignacego Kraszewskiego w Poznaniu.
Utwory Kraszewskiego
Cykl„Trylogia saska”(w porządku chronologicznym)
  • 1.Hrabina Cosel(1873 r.)
  • 2.Brühl(1874 r.)
  • 3.Z siedmioletniej wojny(1875 r.)
Cykl„Dzieje Polski”(w porządku chronologicznym)
  • 1.Stara baśń(1876 r.)
  • 2.Lubonie(1876 r.)
  • 3.Bracia Zmartwychwstańcy(1876 r.)
  • 4.Masław(1877 r.)
  • 5.Boleszczyce(1877 r.)
  • 6.Królewscy synowie(1877 r.)
  • 7.Historia prawdziwa o Petrku Właście palatynie,którego zwano Duninem(1878 r.)
  • 8.Stach z Konar(1878 r.)
  • 9.Waligóra(1880 r.)
  • 10.Syn Jazdona(1880 r.)
  • 11.Pogrobek(1880 r.)
  • 12.Kraków za Łoktka(1880 r.)
  • 13.Jelita(1881 r.)
  • 14.Król chłopów(1881 r.)
  • 15.Biały książę(1882 r.)
  • 16.Semko(1882 r.)
  • 17.Matka królów(1883 r.)
  • 18.Strzemieńczyk(1883 r.)
  • 19.Jaszka Orfanem zwanego żywota i spraw pamiętnik(1884 r.)
  • 20.Dwie królowe(1884 r.)
  • 21.Infantka(1884 r.)
  • 22.Banita(1885 r.)
  • 23.Bajbuza(1885 r.)
  • 24.Na królewskim dworze(1886 r.)
  • 25.Boży gniew(1886 r.)
  • 26.Król Piast(1888 r.)
  • 27.Adama Polanowskiego,dworzanina króla Jegomości Jana III notatki(1888 r.)
  • 28.Za Sasów(1889 r.)
  • 29.Saskie ostatki(1889 r.)
Pozostałe utwory (w porządku alfabetycznym)
  • Ada.Sceny i charaktery z życia powszedniego(1878 r.)
  • Anafielas(1846 r.)
  • Barani Kożuszek(1881 r.)
  • Bezimienna
  • Biografia sokalskiego organisty
  • Boża czeladka(1858 r.)
  • Boża opieka(1873 r.)
  • Bracia rywale wersja cyfrowa Polona(1884 r.)
  • Bratanki
  • Budnik(1847 r.)
  • Było ich dwoje
  • Całe życie biedna(1840 r.)
  • Capreae i Roma(1859 r.)
  • Cet czy licho?(1882 r.)
  • Chata za wsią(1854 r.)
  • Chore dusze
  • Ciche wody
  • Czarna Perełka(1871 r.)
  • Czasy kościuszkowskie
  • Czercia mogiła
  • Cześnikówny
  • Cztery wesela
  • Dawny palestrant
  • Diabeł(1855 r.)
  • Dola i niedola(1864 r.)
  • Dowmund
  • Dwa a dwa cztery,czyli Piekarz i jego rodzina
  • Dwa bogi,dwie drogi
  • Dwa światy(1856 r.)
  • Dziad i baba(1838 r.)
  • Dziadunio(1868 r.)
  • Dzieci wieku(1857 r.)
  • Dziecię Starego Miasta(1863 r.)
  • Dziennik Serafiny(1876 r.)
  • Dziwadła
  • Emisariusz
  • Ewunia
  • Głupi Maciuś
  • Grunwald 1410
  • Grzechy hetmańskie(1879 r.)
  • Herod baba
  • Historia kołka w płocie(1860 r.)
  • Historia prawdziwa o Janie Dubeltowym
  • Historia o bladej dziewczynie spod Ostrej Bramy
  • Historia o Janaszu Korczaku i o pięknej miecznikównie(1874 r.)
  • Historia Sawki(1842 r.)
  • Hołota
  • Hybrydy
  • Interesa familijne
  • Jak się pan Paweł żenił i jak się ożenił
  • Jaryna(1850 r.)
  • Jermoła(1857 r.)
  • Jesienią
  • Kamienica w Długim Rynku
  • Kartki z podróży
  • Kawał literata(1875 r.)
  • Klasztor
  • Klin klinem
  • Komedianci
  • Kopciuszek
  • Kordecki
  • Kościół Świętomichalski w Wilnie
  • Król i bondarywna
  • Król w Nieświeżu
  • Krzyż na rozstajnych drogach
  • Krzyżacy 1410(1883 r.)
  • Któś
  • Kunigas(1881 r.)
  • Kwiat paproci
  • Lalki: sceny przedślubne(1873–1874)
  • Latarnia czarnoksięska(1843–1844)
  • Listy do rodziny
  • Litwa za Witolda
  • Lublana(1878 r.)
  • Ładny chłopiec
  • Ładowa Pieczara(1852 r.)
  • Macocha
  • Maleparta
  • Męczennica na tronie(1887 r.)
  • Męczennicy(I.Na wysokościach;II.Marynka)
  • Męczennicy
  • Milion posagu(1847 r.)
  • Mistrz Twardowski(1840 r.)
  • Mogilna
  • Morituri(1874–1875)
  • Moskal:obrazek współczesny narysowany z natury(1865 r.)
  • Na bialskim zamku
  • Na cmentarzu na wulkanie
  • Na tułactwie
  • Na wschodzie(1866 r.)
  • Nad modrym Dunajem
  • Nad Sprewą
  • Nera
  • Niebieskie migdały
  • Noc majowa
  • Okruszyny
  • Ongi
  • Orbeka
  • Ostap Bondarczuk(1847 r.)
  • Ostatni z Siekierzyńskich(1851 r.)
  • Ostrożnie z ogniem
  • Pałac i folwark
  • Pamiętnik Mroczka(1870 r.)
  • Pamiętnik panicza
  • Pamiętniki
  • Pan i szewc
  • Pan Karol
  • Pan Major
  • Pan na czterech chłopach(1879 r.)
  • Pan Walery
  • Panie kochanku
  • Papiery po Glince
  • Piękna pani
  • Pod Blachą(1881 r.)
  • Poeta i świat(1839 r.)
  • Polska w czasie trzech rozbiorów 1772–1799
  • Pomywaczka
  • Powieść bez tytułu(1854 r.)
  • Powrót do gniazda(1875 r.)
  • Półdiablę weneckie(1864 r.)
  • Profesor Milczek
  • Przed burzą
  • Przygody pana Marka Hińczy
  • Pułkownikówna
  • Radca Maciek
  • Ramułtowie
  • Raptularz pana Mateusza Jasienickiego
  • Resurrecturi
  • Resztki życia
  • Roboty i prace: sceny i charaktery współczesne
  • Rok ostatni panowania Zygmunta III
  • Rzym za Nerona(1864 r.)
  • Sąsiedzi.Wilczek i Wilczkowa
  • Sceny sejmowe.Grodno 1793(1873 r.)
  • Sekret pana Czuryły
  • Serce i ręka(1875 r.)
  • Sfinks(1847 r.)
  • Sieroce dole
  • Skarb
  • Skrypt Flemminga
  • Sobieradzka
  • Sprawa kryminalna
  • Stara Panna
  • Staropolska miłość
  • Starosta warszawski
  • Starościna Bełska
  • Stary sługa
  • Sto Diabłów(1870 r.)
  • Syn marnotrawny(1879 r.)
  • Szalona(1882 r.)
  • Szaławiła raptularz pana Mateusza Jasienickiego
  • Szpieg(1864 r.)
  • Śniehotowie
  • Tomko Prawdzic
  • Trapezologion
  • Tryumf wiary
  • Tułacze(1868 r.)
  • U babuni
  • Ulana(1842 r.)
  • W baśń oblekły się dzieje
  • W pocie czoła(1884 r.)
  • W starym piecu
  • Warszawa 1794(1873 r.)
  • Wielki nieznajomy(1872 r.)
  • Wielki świat małego miasteczka
  • Wspomnienia Odessy, Jedysanu i Budżaku
  • Wspomnienia Wołynia,Polesia i Litwy(1840 r.)
  • Z chłopa król
  • Z życia awanturnika
  • Zadora
  • Zaklęta księżniczka
  • Zemsta Czokołdowa
  • Złote jabłko(1853 r.)
  • Złoty Jasieńko
  • Zygmuntowskie czasy(1846 r.)
  • Zygzaki
  • Żacy krakowscy w roku 1549
  • Żeliga
  • Żyd:obrazy współczesne(1866 r.)
  • Żywot i przygody hrabi Gozdzkiego
  • Żywot i sprawy Imć pana Medarda z Gołczwi Pełki z notat familijnych spisane(1876 r.)
Genealogia
Kajetan Kraszewski ur.1753 r.zm.1794 r.
Elżbieta Michałowska
Błażej Malski
Anna Zofia Nowowiejska









Jan Kraszewski ur.1788 r.zm.1864 r.
Zofia Malska ur.1791 r.zm.1859 r.



















Józef Ignacy Kraszewski ur.28 VII 1812 zm.19 III 1887