Orneta

(niem.Wormditt)miasto w woj.warmińsko-mazurskim,w powiecie lidzbarskim,siedziba gminy miejsko-wiejskiej Orneta,położone na Równinie Orneckiej,na Warmii.W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj.elbląskiego.Według danych GUS z 30 czerwca 2012 miasto liczyło 9169 mieszkańców.

Położenie

Orneta położona jest w północnej części województwa warmińsko-mazurskiego w powiecie lidzbarskim nad Drwęcą Warmińską i Jeziorem Mieczowym. Orneta leży na skrzyżowaniu tras wojewódzkich:

• Droga wojewódzka nr 507(Dobre Miasto Braniewo)
• Droga wojewódzka nr 513(Pasłęk Lidzbark Warmiński)
• Droga wojewódzka nr 528(Morąg Orneta)

Do miasta można dojechać autobusami PKS oraz koleją.Znajduje się tu stacja kolejowa Orneta.
Odległości od innych ośrodków województwa i kraju:

• Lidzbark Warmiński 34 km
• Olsztyn 48 km
• Ostróda 57 km
• Elbląg 53 km
• Bezledy(przejście graniczne)53 km
• Gdańsk 125 km

Historia

• 12 sierpnia 1308 na ten dzień datowana jest pierwsza wzmianka o osadzie Orneta.Była ona lokowana na staropruskim polu osadniczym Wurmedyten lub Wormedythin.
• 26 marca 1313 początek miasta Orneta potwierdzenie praw miejskich,pojawiło się w dokumentach miejskich słowo"civitas".
• 1340 Orneta na 9 lat(do 1349)stała się siedzibą biskupów warmińskich.W tymże roku powstały mury obronne i rozbudowany został zamek.
• 1350 rozpoczęto budowę kościoła farnego.
• 14 sierpnia 1359 zostały odnowione przywileje miejskie Ornety na prawie chełmińskim.Miasto otrzymało ratusz.
• 1406 wzmianka o szpitalu św.Ducha średniowiecznym szpitalu orneckim.
• 21 stycznia 1454 Zjazd w Ornecie podczas którego miasta warmińskie stanęły po stronie Prus w wojnie trzynastoletniej.
• 1466 II pokój toruński,w wyniku którego Warmia wraz z Ornetą weszły w skład Korony Polskiej.
• 24 listopada 1520 ciężkie 8-dniowe oblężenie Ornety,które skończyło się oddaniem miasta Albrechtowi Hohenzollernowi
• 1538 Mikołaj Kopernik podczas pobytu w Ornecie asystował biskupowi Janowi Dantyszkowi przy odbiorze przysięgi składanej komornictwu biskupiemu.
• 1586 osadzenie klasztoru katarzynek z inicjatywy biskupa Marcin Kromera.
• 17 lipca 1626 Orneta została zajęta przez wojska szwedzkie.
• 1655-1660 w wyniku drugiej wojny szwedzkiej miasto zostało całkowicie zrujnowane.
• 1703-1788 Hans Wulff syn organmistrza z Ornety zbudował organy oliwskie.
• 1772 –Orneta w zaborze Pruskim.
• 1829-1830 budowa kościoła ewangelickiego.
• 1867 pierwsze gimnazjum w Ornecie.
• 1872-1875 powstał nowoczesny szpital miejski szpital św.Elżbiety.
• 1884 Orneta otrzymała połączenie kolejowe z Olsztynem budowa dworca kolejowego.
• 1885 miasto otrzymało kolejne połączenie kolejowe,tym razem z Pieniężnem.
• 1894 kolejne połączenie kolejowe z Morągiem.
• 1901 powszechna elektryfikacja Ornety.
• 1902 utworzenie Gimnazjum Żeńskiego.
• 1905 połączenie kolejowe Ornety z Lidzbarkiem Warmińskim.
• 1911 Orneta została skanalizowana i otrzymała wodociągi.
• 20 listopada 1925 nowy budynek gimnazjów żeńskiego i męskiego.
• 17 marca 1945 zajęcie Ornety przez wojska II i III frontu białoruskiego.
• 23 lipca 1945 przekazanie Ornety administracji polskiej.
• 1945-1998 okres rozwoju,rozbudowy miasta nowe zakłady przemysłowe,budynki mieszkalne i użyteczności publicznej.
• 1975 w wyniku przeprowadzonej reformy administracyjnej Orneta weszła w skład województwa elbląskiego.
• 1999 Orneta w nowo powstałym województwie warmińsko-mazurskim w powiecie lidzbarskim.

Architektura
Do zabytków miasta należą:

• Ratusz wybudowany w stylu gotyckim znajduje się w centralnej części rynku orneckiego.Powstał on w 1351 na miejscu dawnego domu kupieckiego.Pierwsza wzmianka o nim datowana jest na 1359.Obecny kształt bryły ratusza został nadany najprawdopodobniej w latach 1376-1389.Jest to budynek murowany z liczną zendrówką.W XV wieku ratusz został obudowany murowanymi budami które wzmiankowane są już w 1423.W 1614 owe budy uzyskały status domków budniczych.Ratusz ornecki zbudowany jest na planie prostokąta z dosyć znacznie rozczłonkowanym szczytem.Dach wieńczy ośmioboczna wieżyczka barokowa z galeryjką która odnawiana była trzykrotnie w 1586,1622 i 1832.W hełmie wieży umieszczony jest najstarszy na Warmii dzwon pochodzący z 1384.
• Kościół parafialny św.Jana Chrzciciela gotycki kościół parafialny został zbudowany w latach przed 1350 po 1370,z inicjatywy biskupa Hermana z Pragi.Jest ceglaną czteroprzęsłową bazyliką z niewyodrębnioną częścią prezbiterialną i z wieżą od zachodu.W XV w.dobudowano kaplice boczne,które z czasem otrzymały ozdobne szczyty,nadające budowli niezwykle malowniczy wygląd,podkreślony ceramicznym detalem architektonicznym.Kościół znacznie ucierpiał w historii głównie za sprawą wojen i pożarów,lecz mimo to należy do najbardziej interesujących na Warmii.Został zniszczony w czasie wojen krzyżackich w latach 1519-1525.Po zniszczeniach kościół przebudowano i rozbudowano,otrzymał m.in.nowe szczyty i sklepienia.Około 1900 przeprowadzono gruntowny remont kościoła nie zmieniając jednak jego konstrukcji i architektury.We wnętrzu budynku na uwagę zasługują liczne zabytki:ołtarz główny z 1744,żyrandol z 1576,barokowe ołtarze boczne(św.Elżbiety Węgierskiej,św.Katarzyny Aleksandryjskiej,Serca Pana Jezusa),ambona z 1744.Liczne są ołtarze umieszczone przy filarach:ołtarz NMP Różańcowej z 1761 roku,ołtarz śwJózefa.Wewnątrz znajduje się również gotycki krzyż z XV wieku oraz mosiężny lawaterz.Znajdują się też gotyckie malowidła ścienne(m.in.Koronacja Marii z końca XIV w.)a ponadto liczne malowidła z XV w. 
• Cerkiew prawosławna św.Mikołaja(parafialna).Dawny kościół ewangelicki wybudowany w latach 1829-1830,zapewne wg projektu Karla Friedricha Schinkla,wieża 1905-1906.Po 1945 został przekazany Kościołowi Prawosławnemu.Nastąpiła wtedy adaptacja wnętrza do potrzeb liturgii prawosławnej,przebudowano ołtarz,ustawiono ikonostas.Pierwotny ołtarz barokowy połączony jest z kazalnicą,zakupiony z jednego z kościołów katolickich.
• Cerkiew bł.Emiliana Kowcza
• Kaplica Jerozolimska pochodzi z 1829 roku.Wewnątrz barokowe wyposażenie m.in.ołtarz.Na ścianach zabytkowe obrazy z XVII w.przedstawiają one ukrzyżowanie i zdjęcie krzyża.Znajdują się też tutaj obrazy ukazujące życie św.Marii Magdaleny oraz zabytkowe drewniane świeczniki z początku XIX wieku.
• Układ urbanistyczny miasta z rynkiem i ratuszem pośrodku, znajdują się też tutaj liczne kamieniczki zabytkowe które otaczają rynek oraz stoją przy okolicznych ulicach.
• Kamienice na starym mieście,głównie wokół rynku,pochodzące z XVII-XIX w.
• Klasztor Katarzynek z drugiej połowy XVI w.
• Pozostałości zamku biskupiego(piwnice)z XIV i XVI w.
• Pozostałości murów obronnych z XIV w.
• Spichlerz z drugiej połowy XVIII w.
• Synagoga

Kultura
Życiem kulturalnym Ornety opiekuje się Miejski Dom Kultury który jest organizatorem wielu imprez rozrywkowych,kulturalnych,oświatowych i lokalnych w mieście.Organizuje on zajęcia kulturalne dla młodzieży,dzieci,dorosłych i osób starszych.Mieszkańcy mają szansę uczestniczyć w kołach zainteresowań,zrzeszać w klubach i stowarzyszeniach.W Miejskim Domu Kultury działa Klub Seniora"Znicz Ornecianie",Orkiestra Dęta,Zespół Wokalny"Landrynki",Szkoła Tańca"U Mirka",Zespół Tańca Nowoczesnego"Taiga",ognisko muzyczne,koło plastyczne.MDK w Ornecie gościł wiele znanych osobistości m.in.Hankę Bielicką,Roberta Janowskiego,Andrzeja Rosiewicza,Krzysztofa Krawczyka.
Do stałych imprez organizowanych przez Miejski Dom Kultury zaliczyć można:

• Dni Ornety,
• Dożynki Gminne,
• Festiwal Piosenki Przedszkolnej,
• Przegląd Zespołów Teatralnych o Laur Złotej Rybki
• Noc Duchów,
• Festyn Majowy,

W latach 2004-2006,z inicjatywy burmistrza Koguta oraz prof.Leszka Szarzyńskiego odbyło się kilkanaście spotkań z cyklu"Z uniwersytetem na ty"oraz koncert Teresy Żylis Gary.W mieście działa również Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy.
Sport
W mieście zlokalizowana jest hala sportowo-widowiskowa oraz kompleks boisk trawiastych z bieżnią lekkoatletyczną.Cała infrastruktura należy do Ośrodka Sportu i Rekreacji w Ornecie.
Kluby i sekcje sportowe:

• Ludowy Uczniowski Klub Sportowy"Orneta",szkoli on młodzież w tenisie stołowym oraz lekkoatletyce.Klub znajduje się III Lidze mężczyzn w tenisie stołowym
• Szkolny Ludowy Klub Sportowy"Tramp",prowadzi drużynę badmintona
• Miejski Klub Sportowy Błękitni Orneta,zajmuje się piłką nożną
• Klub Sportowy"Zeteso",zajęcia z piłki ręcznej
• Sekcja Brydża Sportowego,bierze udział w rozgrywkach wojewódzkich i powiatowych
• Integracyjny Klub Sportowy"Smok",prowadzi zajęcia sportowe dla osób niepełnosprawnych
• grupa"DGT"Orneta breakdance

Edukacja
W Ornecie można uzyskać wykształcenie na poziomie podstawowym,gimnazjalnym oraz średnim.W mieście istnieją dwa przedszkola,dwie szkoły podstawowe(przy ul.Zamkowej znajduje się Szkoła Podstawowa nr 1 oraz przy ul.Kopernika Szkoła Podstawowa nr 4),dwa gimnazja(Gimnazjum nr 1 przy ul.1 Maja,oraz Gimnazjum nr 2 przy ul.Warmińskiej),a także dwa zespoły szkół ponadgimnazjalnych(Zespół Szkół Zawodowych przy skrzyżowaniu ulic 1 Maja,Wodnej oraz Sportowej,Zespół Szkół Ogólnokształcących przy ul. 1 Maja).
Gospodarka
Orneta jest niewielkim ośrodkiem przemysłowym,ośrodkiem handlowym i usługowym dla okolicznych miejscowości.Największym przedsiębiorstwem w mieście jest spółka z udziałem kapitału szwedzkiego"Gunnebo Industries"produkująca zawiesia i osprzęt dźwignicowy oraz zamocowania budowlane.Do innych spółek ważnych dla miasta zaliczyć można spółkę Orneta Energia zajmującą się dostarczaniem ciepła i energii dla miasta oraz wykonującą usługi dla przedsiębiorstw i ludności,która prowadzi też sprzedaż węgla.W mieście istnieje Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji,które prowadzi oczyszczalnię miejską i stację uzdatniania wody.Istnieje też Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej,Przedsiębiorstwo Usług Komunalnych,tartak,przedsiębiorstwa budowlane(Budokar),produkcyjne(zakład wózków widłowych"Szumi"),rolnicze(PZZ Orneta,Gospodarstwo Agroturystyczne,PHHU Karbo-Hurt).
Baza noclegowa
W Ornecie jest kilka hoteli i pensjonatów.Przenocować w Ornecie można w hotelu"Pruskim",a także w pensjonatach:"Krzykały","Martad","Pod Kasztanami","Pod Lipami","Ciesiul"oraz w"Noclegowni Olimp".
Wspólnoty wyznaniowe

• Kościół Greckokatolicki
  • Cerkiew bł.Emiliana Kowcza
• Kościół Rzymskokatolicki
  • Parafia św.Jana Chrzciciela
• Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny
  • Parafia św.Mikołaja
• Świadkowie Jehowy
  • Zbór

Współpraca międzynarodowa
Miasta i gminy partnerskie:

• Landwarów
• Bleicherode
• Herzlake